Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1937, Qupperneq 2

ÍÆ9BÖK MORGUNBLAÐSfríS
822
kell á hann ofan og rekur spor-
ana við eyra Gunnari og ristir
mikla ristu, og blæðir þegar mjög.
„Allir megið þjer sjá“, segir
Gunnar, „að þú hefir blóðgað
mig, og er slíkt ósæmilega farið:
liefir þú stefnt mjer fyrst, en nú
treður þú mig uudir fótum og ríð-
ur á mig“. Skammkell mælti:
„Vel er við orðit, búandi, en
hvergi vart þú óreiðuligri á þing-
inu, þá er þú tókt sjálfdæmit ok
þú helt á atgeirinum". Gunnar
mælti: „Þá er við finnumst næst,
skalt þii sjá atgeirinn“. Síðan
skilja þeir að því.
Ef athuguð eru í þýðingunum
orð Skammkels, sem jeg hefi til-
fært eins og þau eru í frumrit-
inu, sjest, að orðin „en hvergi
vart þú óreiðuligri“ eru vanalega
þýdd: þú varst líka reiður . . .
Þetta er furðu máttlaust á þessum
stað. Aðrir þýða það: þú varst
fult eins reiður . . ., sem er ögn
betra, en dugir þó ekki. Sjálfsagt
var Gunnar enn reiðari á akrin-
um en á þinginu. Þýðendur hafa
ekki gætt þess, að reiðuligr þýðir
ekki sama og reiðr, heldur „með
reiðisvip“. Sú þýðing á hjer ágæt-
lega við. Skammkell segir: Þú
varðst vel við — og er það vit-
anlega "háð — en satt að segja
varstu fult eins ægilegur á þing-
inu . . . Nánari skýring þessara
orða kemur síðar, þegar Skamm-
kell er austur í Dal að segja frá
þessum atburði: „Þat mvndi mælt,
ef ótiginn maðr væri, at grátit
hefði“. Nii skilst hve nöpur og
eitruð orð Skammkels voru. Hann
smánar Gunnar, spottar hann fyr-
ir það, að hann hafi ekki orðið
karlmannlega við sporahögginu
og bendir á, að annað hafi verið,
þegar Gunnar var á alþingi og
rjeð eftir vild sinni málum þeirra,
ógnandi og með atgeirinn í hendi.
Svar Gunnars er það, sem hlýtur
að vera: „Þá er við finnumst
næst, skalt þú sjá atgeirinn“.
Framhald sögunnar verður, sem
vænta mátti: Á heimleiðinni falla
þeir Otkell og Skammkell fyrir
atgeirnum.
Þetta atvik, sem nú var minst
á, sýnir gjörla hina ríku skaps-
muni í sögunum, það er eins og
jarðeldur ólgi þar undir niðri.
Frásöguin verður full þróttar og
þenslu, atburðirnir reka hver ann-
an með ómótstæðilegu afli, orðin
Íbíta eins og egghvast stál. Jeg
liefi lijer að framan getio um
andstæðuna: stillingu, hóf sögu-
ritarans. Þegar þessar andstæður
renna saman, nær hann liæst. Án
liinna ríku skapsmuna yrði frá-
sögnin köld, haua mundi skorta
líf og þrótt og hraða, án stilling-
arinnar vrði hún stíllaus, mundi
skorta jafnvægi og yfirsýn. í
samstarfi þessara afla má sjá af-
stöðu náttúru og menningar í
fornritunum, en aðeins eina hlið-
ina, og það er ekki ómerkt efni
að athuga, hvernig þeirri afstöðu
er liáttað á öðrum sviðum. Yið
lítum nú aftur á ýmislegt, sem
fyr var rætt um, en horfum á það
af öðrum sjónarhól.
I fornsögunum getur að líta
heim, sem stingur mjög í stvif við
það, sem nefnist hinar kristnu
miðaldir. Mesta menningarafl
þeirra, kirkjan, stóð á allan hátt
fjarri náttúrunni, það er nóg að
nefna hluti eins og klaustralíf,
meinlætalifnað, latínu, sálna-
Ly'g-gju, hneigð til að hafa allan
hugaun við annað líf . . . Menu-
ing sú, sem birtist oss í fornsögun-
um, er alt öðruvísi, miklu sam-
grónari náttúrunni. Mál þeirra er
móðurmálið, sem þó ber ekki að-
eins merki náttúrunnar, heldur
líka menningar. Það var skrifað
á því fleira en sögur, og það hafði
öldum saman verið í skóla drótt-
kvæðaskáldanna. Það var þjálfað
til að lýsa sælu og sorg lífsins,
eymd og dýrð manusins. Stíll og
smekkur er í samræmi við nátt-
úruna og ber þó glögg merki
menningar. Það má kalla, að sögu-
efnin geti verið hver sem vera
skal, og frásögnin er margvísleg
eftir efni. En sögumaðurinn finn-
ur jafnan hvað við á, frásögnin
verður aldrei stíllaus. Oswald
Spengler ræðir á einum stað um
mismun á stíl ýmissa þjóða; hjá
sumum þjóðum er hann sprott-
inn af töluðu máli, samtali, ver-
aldlegri menningu — það eru
þjóðir eins og Grikkir eða Frakk-
ar —, hjá öðrum er hann skap-
aður af klerkum og lærðum
tnönnum — það eru þjóðir eins
og Þjóðverjar. íslendingar í forn-
öld fylla án efa fyrra flokkinn.
Hinn merkilegi samruni höfð-
ingjaveldis og lýðræðishugsunar-
háttar, sem einkennir þjóðveldið
forna — þar sem höfðinginn er
leiðtogi þjóðarinnar, en engin ó-
brúandi gjá er á milli — þessi
samruni er grundvöllur liins
„aristó-demókratiska“ smekks
sagnanna, sem heimtar í senn hið
eðlilega og stílhreina. Höfðingja-
setrið, með stórmenskutilfinn-
ingu þeirri og skynsemisdýrkun,
sem þar ríkti — alþingi með ið-
andi manngrúanum og stóratburð
um þeim, sein þar ráku hver ann-
an, — og einveran langa vetrai'-
nóttina í dreifbýlinu, alt þetta
liefir mótað þessa glöggu, en líka
djúpsæju menn, sem hafa skapað
sögurnar. í hlutleysi og raunsæi
sagnanna er hinn kaldi, algáði
liugur Norðurlandabúans á æðra
þroskastigi; þar er haldið í skefj-
um útþránni, lönguninni eftir æv-
intýrum, draumórunum um hið
fjarlæga — sem líka er norrænt
einkenni. Ævintýrasögurnar voru
bæði á undan og eftir „fornsög-
unum“, þær eru til á öllum tím-
um; „fornsögurnar“ eru tíma-
bundnar eins og öll andans af-
rek. I þeim er agi, sjálfsafneit-
un: þær hafna fróandi svefngrasi
tálvonanna. Oft segja þær frá því,
að vammlaus maður verður fyrir*
ranglæti, ofsóknum, er sviftur líf-
inu — af því að þetta á sjer oft
stað. Það má kalla lífsskoðun sögu-
mannsins bölsýni, og samt — þeg-
ar því er haldið fram, er aðeins
litið á aðra hliðina, eni sögumað-
Urinn sá þær báðar. Og þó að
sögurnar segi mest frá deilum og
vígaferlum, er ekki hægt að lesa
þær án þess að veita því athygli,
hve glöggan skilning þeir hafa á
hófinu: ekkert um of. „Alt kann
sá, er hófið kann“, stendur í Gísla
sögu, ævaforn og þó sífelt ný
reynsla. Þegar þeir segja harm-
sögur — og það eru margar þess-
ara sagna — þá speglast í sög-
unni mild, mannúðleg viska.
„Margan þat sækir,
er minst of varir;
engi ræðr sættum sjálfr“, —
og það sem sækir annan mann í
dag, getur sótt þig á morgun.