Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1937, Page 3

Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1937, Page 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 323 Frá Madridvígstöðvunum. Kallari rauðliða kallar yfir í skotgrafir óvinanna og skorar á þá að gefast upp. Ilugsjónir þær og siðaskoðanir, sem birtast í sögunum, eru líka sprottnar beint upp úr veruleik- anum, náttúrunni, og kannske er rjett að minnast þess um leið, að gildi þeirra er meira fyrir bragð- ið: gildi dygðarinnar er sem sje mjög undir því komið, hvort hún sje framkvæmanleg eða ekki. Meginliugsjónir fornsagnanna, þær sem þeim eru sameiginlegar, eru ekki nýjar, þær eru frá vík- ingaöld, svo sem drengskaparhug- myndirnar, forlagatrú, hetjuskap- ur, hin ríka og um leið viðkvæma tilfinning fyrir því, hvað manni sæmi. (Hjer eins og áður ræði jeg um það, sem er fornsögunum sam- eiginlegt, ef litið væri hterja ein- staka sögu, mundi margt merki- legt koma fram við það.*) En það er nóg til af sjerkennilegum túlk- unum slíkra hugsjóna í sögunum. Jeg skal nefna sem dæmi afstöð- una til dauðans. I mörgum ger- mönskum hetjukvæðum kemur fyr ir ógleymanleg mynd: hetjan, sem er að deyja; fjandmennirnir hafa borið hærra hlut, hann hefir einskis góðs að vænta, ekki sig- urs, ekki hefndar, öllu er hann sviptur, jafnvel lífinu. Nei, ekki öllu, enn getur hann yfirstigið •óvinina, forlögin, dauðann. Það er með því að deyja eins og karl- manni sæmir, án æðru, án böl- bæna, hafa vald á sjálfum sjer og þjáningu sinni og harmi. Það er hægt að taka dauðanum á margan hátt; annarstaðar hafa skáldin fjallað um söguhetjur, sem tóku honum öðruvísi: hörm- uðu örlög sín, eða bölvuðu óvin- um sínum, eða gengu í guðmóði í dauðann — með von um annað líf. Germönsk hetjukvæði, íslensk- ar sögur horfa til lífsins hjerna *) Hjer er komið að miklu efni, sem ekki var rúm í þetta sinn að fjalla um: hugsjónir og stefnu einstakra sagna. Þetta er lítt rannsakað, en jeg er sannfærður um, að margt merkilegt mundi koma í ljós, ef þetta mál væri skvnsamlega upp tekið. En hjer er mjög villugjarnt, mestur vand- inn er, eins og forðum fyrir Perce- val, að kunna að spyrja rjett í hvert sinn. megin grafar, andinn í þeim er eins og í orðum Voltaires: „marche vers ta fin sans crainte et sans espoir“: án ótta og án vonar. I hetjukvæðunum er sagt frá þessum efnum með hrifningu, en í sögunum oftast á karlmannleg- an, stillilegan, látlausan hátt. Þeg- ar Atli, bróðir Grettis, fjekk banasár sitt, mælti hann: „Þau tíðkast, hin breiðu spjótin“ — síðan fjell hann. Sturlunga segir frá Hermundi Hermundarsyni; hann var tekinn af lífi eftir Or- lygsstaðabardaga. Hann var manna best hærður og mælti, að hann vildi hneppa hári sínu, svo að það yrði ekki blóðugt, og svo gerði hann. Þórir jökull'kvað vísu þessa, þegar hann var högginn: Upp skaltu á kjöl klífa, köld er sjávar drífa, kostaðu huginn at herða, hér skaltu lífit A'hrða. Skafl beygjattu, skalli, þó at skúr á þik falli; ást hafðir þú meyja, eitt sinn skal hverr deyja. Vísau segir meira en hann hefði gert í óbundnu máli, við fáum að sjá inn í huga hans. Við sjá- um, hvernig hann herðir hugann, sigrast á öllu veiklyndi. Þetta er mikilmannlegt, hrífandi. Af því að það er satt og svikalaust. Þór- ir setur sig ekki í stellingar eins og leikari, orð hans eru ekki stór, en þau eru heil. Víða í heimsbók- mentunum eru verk, þar sem lýst er baráttu mannsins, hinni þungu baráttu hans til að rísa upp frá moldinni og verða maður, verk sem menn meta að maklegleikum mikils. Gleymum eigi, að fornsög- urnar eru í þeirra tölu.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.