Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1937, Blaðsíða 2

354
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Postulínsiðnaður
Kínver ja.
Eftir
| frú Uddnýju E. Sen |

Kínverskir sagnfræðingar á öll-
um ölduni liafa skrifað um
uppfinningu postufinsins, en margt
af því er sögusögn ein. Þannig er
sagt, að keisarinn Huang-ti, sem
braust til valda 2697 f. Kr., og
rjeði að sögn ríkjum í hálfa öld,
liafi fundið upp postulínið, og að
keisarinn Yu-ti-Shun hafi búið
það til, áður en hann komst til
valda árið 2255 f. Kr. En í þessu
sambandi er þess að gæta, að frá
aldaöðli hafa Kínverjar notað
nafnið Tz'u (postulín) um alla
hluti, sem hljómuðu, þegar í j)á
var slegið, svo að líklega hefir
þetta nafn fyrst verið notað yfir
sjerstakar stein- og leirvörur. En
hvað sem þessu líður, eru betri
sannanir til fvrir því, að postu-
lín hafi verið búið til á Han-tíma-
bilinu1) (206 f. Kr. — 220 e. Kr.).
En postulínsgerðin tók litlum
framförum, þangað til Wei-tíma-
bilið hófst (220-^265). Þá störf-
uðu tvær verksmiðjur, sem bjuggu
til postulín fyrir keisarahirðina.
Það er ekki fyrr en í byrjun 20.
aldar, að nokkur veruleg kynni
fást af þessari iðju, og kínverskir
rithöfundar minnast jafnvel lítið
á postulínsgerð. Það stafar að öll-
um líkindum af því, að fyrsti keis-
ari Sheng T-Sing-tímabilsins (265
—419) revndi að brenna og eyði-
leggja allar gamlar menjar, svo
eftirtíminn teldi hann fyrsta keis-
ara Kínaveldis.
Þessi keisari hafði reyndar unn-
ið þjóð sinni mikið gagn með því
að verja hana gegn allskyns ó-
þjóðalýð, sem ruddist inn í landið.
Og það var hann, sem byrjaði á
2) Tímatal Kínverja hefir jafn-
an verið miðað við valdatöku
hifina einstöku kéisaraætta, og
ems við byltinguna 1911, þ. e. a. s.
uú er 26. ár kínverska lýðveldisins.
kínverska múrnum.2) Þessi múr
var 2000 km. á lengd, og eru enn
til leifar af honum.
egar farið var að leggja járn-
brautir um Norður-Kína, og
grafreitir og hellar voru grafnir
upp, fanst mikið af leirmunum frá
Han- og T’ang-tímabilunum (T’-
ang-tímabilið 618—906) og tíma-
bilunum þar á milli.
Þessir munir eiga rót sína að
rekja til þeirrar venju Kínverja,
að láta búa til eftirlíkingar af öll-
um þeim munum, sem þeir höfðu
í kringum sig í lifanda lífi. Muni
þessa vildr. þeir síðan láta setja í
gröfina með sjer, til þess að geta
haldið áfram samskonar lífsvenj-
um og hjer á jörðu.
Svipaðan sið höfðu norrænir
fornmenn, eins og kunnugt er.
Nú á dögum fullnægja Kínverj-
ar þessari þrá sálarinnar með því
að gera eftirlíkingar úr pappír af
öllum hugsanlegum hlutum. Eftir-
líkingar þessar eru síðan brendar
á báli og eiga á þann hátt að ber-
ast inn í annan heim.
Frá listrænu sjónarmiði er það
um þessa hluti að segja, að
þeir sýna mjög mikla, leikni í
eftirlíkingum og undravert hug-
sæi, þar sem fegurð kemur fram
í allra hversdagslegustu hlutum.
I líkömum manna og dýra er
kraftur og tilbreyting. Grimdin
skín fit úr svip hermannanna. Úlf-
aldinn reigir höfuðið ánægjulega,
og hestarnir virðast fullir af fjöri.
Og alt er þetta svo eðlilegt, að
maður hlýtur að undrast. Þessir
munir sem búnir voru til fyrir
meira en 2000 árum, hafa enn
þann dag í dag svo mikið listrænt
2) Kínverski múrinn, sem nú er
til, er að mestu leyti frá 14. öld.
gildi, að þeir eru þeim til fyrir-
myndar, sem við leirvörugerð fást.
Þes>i kínverski iðnaður tók
miklum, framförum á T’ang-tíma-
bilinu. Þá voru til sjö verksmiðj-
ur, og bjó hver þeirra til sjer-
staka tegund af leirmunum. Övíst
er hvort þær hafa framleitt postu-
lín, en hitt er víst, að þá var búið
að finna það upp.
Þá er komið að tímabili, sem
sett liefir mark sitt á kínverskt
postulín og sýnir ljóslega, hvernig
listfengi og skáldleg tilhneiging
er nátengt starfi Austurlandaþjóð-
anna. Á stjórnarárum Chin-Tsung
(954 e. Kr.) var afar fallegt postu-
lín búið til í Honan-fylki. Því er
lýst- þannig, að það hafi verið
„blátt eins og himininn, þunt eins
og pappír, glitrandi eins og speg-
ill og hljómaði eins og hljóðfæri,
þegar á það var slegið“. Hinn fag-
urblái litur er sagður eiga rót sína
að rekja til skáldlegs og listræns
ímyndunarafls keisarans, sem
skipaði svo fyrir, að í framtíðinni
ætti alt postulín, sem búið væri
til handa hirðinni, að vera á litinn
„blátt eins og himininn, þegar í
hann rofar eftir regnskúr".
Molar af þessu dásamlega postu-
líni voru seinna meir svo mikils
virtir, að þeir væru greyptir í
gull og notaðir sem skraut í stað
gimsteina.
Sung-tímabilinu (960—1279)
blómgaðist þessi iðnaður
mjög. I þá tíð var afar mikil vel-
megum í Kína. Þá störfuðu verk-
smiðjur keisarans í Honan og
bjuggu til hið fræga Kwan-Yao-
postulín. Ennfremur var mikið bú-
ið til að Céladon-postulíni. Orðið
Céladon, sem notað er um „sjó-
grænt“ postulín, var fyrst notað í
Frakklandi á 17. öld, en þar var