Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1937, Síða 1
46. tölublað.
Sunnudaginn 28. nóvember 1937.
XII. árgangur.
ot—1>J» k.f.
Jón Leifs------------------
og afstaða hans meðal íslenskra tónskálda.
[Eftir dr. Franz Mixa.]
Með grein þessari verð
jeg við tilmælum Morg-
unblaðsins uni að láta í
ljós álit mitt um afstöðu
Jóns Leifs meðal íslenskra
tónskálda.
ónlist Jóns Leifs er háð stað
og tíma, eins og verk sjer-
hvers skapandi listamanns.
Fyrir íslenskan hljómlistar-
mann, sem finnur hjá sjer hvöt
til að fást við tónsmíðar, er ekki
um að ræða neinskonar erfðahefð,
er hann geti stuðst við og haft að
vegvísi, nema þjóðlögin gömlu.
Því að allar hinar yngri tónlistar-
iðkanir íslendinga eru ákveðnar
af aldagamalli erlendri tónlistar-
menningu. En sú viðleitni, sem
fram kemur á síðari tímum, að
grafa fram úr gleymskunni gömlu
íslensku þjóðlögin og láta þau
verða sjer uppörvun, er einnig
mjög nýtt fyrirbæri.
Jeg las það í íslensku tímariti
fvrir nokkru, að í byrjun þessarar
aldar „vaV enginn, sem vildi líta
við þjóðlögunum, og fáir orðnir,
sem kunnu þau“. Um Sveinbjörn
Sveinbjörsson, sem andaðist 1927,
las jeg þetta: „Eins og títt var
lim marga söngnæma á þessum
vakningartíma, þótti Sveinbirni
lítiC koma til hins aldna íslenska
söngs. Og tvísöngurinn þótti hon-
um beinlínis ljótur“, Þess vegna
voru líka í hinum fyrstu sönglaga
og harmóníumlagaheftum, sem
hjer voru út gefin, eingöngu er-
Jend lög í einfaldri útsetningn,
sem gerði þau auðskilin og auð-
leikin, og í stíl þessara laga sömdu
svo ý.msir Islendingar sín sönglög.
Hinir fyrstu íslensku karlakórar
höfðu heldur ekki um annað efni
að velja en erlend kórlög. En
jafnvel í framleiðslu hinna
fremstu tónskálda eru karlakór-
verk yfirleitt ekki mjög stór-
vægilegur þáttur, vegna þess,
hve einhliða þeir möguleikar eru
til listrænuar framsetningar, sem
þetta tónlistarform veitir, svo að
karlakórverk flestra tónskálda eru
aðallega ætluð til skemtunar. Þess
vegna gat þekking á slíkum tón-
verkum ekki nema að litlu leyti
orðið til frjóvgunar og eflingar
tónsmíðaviðleitni, er stefndi út yf-
ir þetta svið.
Afleiðing af tónlistariðkunnum
þessarar „vakningartíma“ var og
er, að tónsmíðar Islendinga og til-
raunir þeirra í þá átt tóku og
taka enn undantekningarlítið
stefnu hinnar rómantísku eftir-
apendatónlistar frá síðara helm-
ingi 19. aldarinnar (oft og tíð-
um í útþvntri og smekkspillandi
invnd), án þess að sambandi sje
haldið við hinar framyísandi tón-
listarstefnur erlendis og án þess
að hjer sje þó um íslenska tón-
list að ræða. Við hvorugu var auð-
vitað að búast, og hvorugt var
hægt að heimta með hliðsjón af
þeim skilyrðum, er þessu ollu.
Grundvöllurinn að uppkomu ís-
lenskrar nútímatónlistar var lagð-
ur með útgáfu Bjarna Þorsteins-
sonar á safninu „Islensk þjóð-
l(ig“, sem lokið var 1904. Þetta
verk verður í rauninni aldrei of-
metið.*) Safn þetta lagði fyrir
#) I „Innganginum“ lýsir höf-
undurinn þeim miklu örðugleik-
um, sem þessu verki voru samfara.
Fyrstu stvrkbeiðni hans til Al-
þingis var hafnað. „Einn háttvirt-
ur þingmaður tók þannig í það
mál, að engin íslensk þjóðlög
mundu vera til ■ sum lögin væru
algjörlega útlend, en sumt væri
heilaspuni okkar sjálfra, söng-
fræðinganna; við byggjum þetta
til sjálfir, bæði viljandi og óvart,
og gæfum það svo út sem þjóðlög.
Annar mikils metinn maður í
Kevkjavík sagði, „að íslensk þjóð-
lög væru ekki þess verð, að þeim
væri safnað og því síður, að þau
væru gefin út; þau væru svo lje-
leg og ljót, að þau væru þjóðinni
til minkunar.