Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1937, Blaðsíða 2
fætur íslenskra tónlistarmanna
fjársjóð, sem beið eftir því einu.
að þeir notfærðu sjer hann. En
|>ar sem t. d. á svifii málaralistar-
innar má benda á lióp íslenskra
ínáJaia, er tileinkað liat'a sjer að-
ferð í list sinni. sem erlendir mál-
arar telja sjerkennilega fyrir Is
lendinjra, er ekki um samsvarandi
fvrirbæri að ræða á tónlistarsvið-
iun — að Jóni Iæifs fvrst um
sinn einum undanskiklum. Orsökiu"
lijrpur í eðlisinuninum á tónlist-
inni annars vejrar n«r skáldskap
(>»• myiullist hius vejrar. f'm þenn-
an eðlismun sejrir þýska tónskáld-
ið Hans Pfitzner :**) „Efniviður
skáldskapar <><r myndlistar lifrjrur
jæjrar fyrir að fullu leyti í skyn-
heimi mannsius (fvrir skáldið
kemur hjer til <rreina hið skiln-
inprslefra svið lm<rtakanna, fyrir
málarann o<r myndbi><r<rvarann
liinn sýnile<ri efnisheimur), en
tónlistin varð aftur á móti fvrst
að skapa sinu eijrin frumþátt o<r
þroska hann, til jiess að hnn <ræti
aflað sjer efniviðarins, sem nauð-
synlejrur var. áður en hún <ræti
Jiróast til fullkoinnunar eðli sínu
samkvæmt. Þessi ,,frumþáttur“ er
hutrsýnin .die Idee), innblástur-
inn, sem óháður er hinum ytra
heimi. ..Efniviðrrinn" er heimur
samhljóma, samradda (Polyphon-
ien) o<r hljómfalls, sem jn’óast hef-
ir fyrir mar<rra alda starf heilla
þjóðflokka. Enda er J>að svo, að í
öllum menningarlöndum voru til
ágæt skáld. málarar og mvnd-
höggvarar, löngu áður en upp
voru risnir jafningjar þeirra á
sviði tónlistarimiar, væri yfirleitt
um tónlistarmenn að ræða.
A íslandi eru ,.£rumþættirnir“
til, ef svo mætti segja, þjóðlög,
sem fela í sjer íslensk sjerkenni.
Tónskáld, sem lokar augunum
fyrir þeiin, hlýtur altaf að verða
eftirlíkjaudi einhverrar erlendrar
tónlistarstenfu. Hvað liefði orðið
úr íslenskum málurum án hins ís-
lenska landslags, eða íslenskum
skáldum án þeirra andlegu og
sálrænu eiginda, sem birtast í hin-
**) „Die neue Aestlietik der
musikalischen Impotenz", Miin
ehen 1920
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
um auðugu fvrri tíma bókment-
líln lslendingaf Þó hefir þessum
þjóðlögum enginn gaumnr verið
gefinn öldum saman. Og á meðan
jijóðirnar úti í lieimi skópu sitt
tónskáldskaparmál fyrir frjógv-
andi víxláhrif, að því er snerti
þróun hinna formslegu stefnu-
miða, varðveitandi |>ó sjerkenni
sín fyrir áhrif jijóðlaganna — á
meðan stóð island algerlega utan
við jiessd jiróim, vegna einangr-
unar, sem átti rót sína í óhag-
stæðum pólitískum skilyrðum.
Islenskt nútímatónskáld stendur
]>ví frammi fvrir gömlu íslensku
þjóðlögunum annars vegar, en
liins vegar erlendri tónlistarmenn-
ingu. sem skajiast liefir í margra
alda starfi, en verður j>ó ekki
færð í tengsl við þjóðlögin bein-
línis og jiegar í stað. Það þarf
ekki annað en að líta yfir safnið
„Isleusk vikivakalög og önn'ur ís-
lensk j)jóðlög“. safnað og raddsett
af Bjarna Þórsteinssvni til að sjá,
að sú raddsetning, sem nú er orð-
in föst og rótgróin, samsvarar
ekki jæssum göinlu þjóðlögum.
Það er auðfundið, að þau krefjast
sjerstakrar meðferðar (að því er
hljómsetningu, raddsetningu og
fallandi snertir), ef þau eiga engu
að týna af sjerkennileik sínum, en
jafnframt að hafa eitthvað að
flj'tja nútíma hlustanda. Sá einn
íslenskur tónsmiður getur vakið
gömlu þjóðlögin til nýs lífs og
látið þau vísa sjer nýjar leiðir,
sem kynt hefir sjer hina tónrænu
framsetnjngarhætti frá fyrstu tím-
um til vorra daga, kann að velja
þá, sem við eiga, og hefir hugar-
flug til að notfæra sjer þá.
Frá þessu sjónarmiði sjeð virð-
ist mjer — að því leyti sem jeg
hefi yfirlit um verk íslenskra
tcnskálda — mjög fátt liggja
fyrir, sem sýni viðleitni til að
notfæra sjer ísleusk þjóðlög eða
vinna úr. þeim, eða beri vitni um
áhrif þaðan.
Þó að "Sveinbjörn Sveinsbjörns-
son sje sagður hafa haft litlar
mætur á göml'Ui íslensku þjóðlög
unum, hefir hann þó gefið vit
nokkur þeirra .fegurstu í imjög
smekklegum og aðlaðandi búningi
(Vikivakalög). Þau af lögum þess-
um, sem eru í raun og veru ís-
lensk, missa ekki marks um geð-
jækk áhrif á hlustandann, en hafa
hins vegar yfir sjer almennan
og aljijóðlegan blæ. Þetta hefti
hefir j)ó átt mikinn þátt í því að
kynna alþjóð íslensku þjóðlögin.
Fyrsti tónlistarmaðurinn, sem
orðið hefir fvrir áhrifum at' gömlu
íslensku jijóðlögunum, er Sigfús
Einarsson. Enda þótt hann kvnt-
ist J)eim seint, eiga nokkur af
sönglögum hans Jiessum áhrifum
að þakka þennan sjerkennileik
sinn í hljómfalli og raddsetningu,
sein oft er svo töfrandi. Lög eins
og t. d. ..Þegar vetrar jiokan grá“,
„Girnast allar elfur sk,jól“ og
önnur úr „22 vísnalöguin“ hafa
til að bera sjerkennilegan yndis-
j>okka, innilega fegurð og varan-
legt gildi. Sigfúsi Einarssyni lvefir
í nokkrmn smálögum tekist jnjög
farsællega að sameina erlenda tón-
listarmentun hinu íslenska l>jóð
lagi.
Jón Leifs brýtar fvrirfram allar
brýr milli íslenskra jyjóðlaga og
erlendrar tónlistarhefðar. Þegar í
safni sínu „íslensk j)jólög“, þar
sem hann byggir á söfnunarstárfi
B.jarna Þorsteinssonar og heldur
því áfram upp á eigin spýtur, leit-
ast hann við ,.að gera íslensk J)jóð-
lög aðengileg í þeirri mynd, er
nálgist sem mest eðli laganna,
eins og ]>að hefir verið öldum
saman“. Hinn upprunalegi kraftur
og hin hrjúfa fegurð laganna nýt-
ur sín til fulls í útgáfu þessari.
Þessari grundvallarafstöðu, sem
þarna birtist, heldur Jón Leifs í
öllum verkum sínum, þar sem
hann franigengui' sem íslending-
ur. Þegar hann hverfur af grunni
heimalands síns, verður hann tví
ræður, en þar sem hann í verkum
sínum varðveitir Jvennan grund-
völl, tekst honum altaf að skapa
sjer sjerkennilegt tón^káldskapar-
mál. íslandsforleikurinn, tónsmíð
arnar við „Galdra-Loft“, íslands-
kantatan, íslensku vikivakarnir,
Eddulögin. lögin við kvæði Jó-
hanns Jónssonar, Einars Bene-
diktssonar o. fl. fela í sjer mikið
og auðugt starf. Að undantekn
um nokkrum sönglögum, kórlög-
um og íslensku dönsunum fyrir