Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1938, Side 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
269
ÖRÆFAFERÐ FERÐAFJELAGSINS V.
Skeiðar ár sandur
Morsárjökull, eins o,
Eftir Arna Ola.
Skeiðarárjökull blasir vel við
frá Skaftafelli. Haun tekur
miklum breytingum við. hvert
iilaup. Á undan lilaupunum liækk
ar hann, og segja Oræfingar, að
hann bólgni upp. En hversu miklu
sú hækkun nernur, verður ekki
sagt, Jjví að frá Skaftafelli verð-
ur ekki miðað við neitt nema
Lómagnúp, hvað mikið sjest á
hann yfir jökulinn. Oddur í Bölta
sagði mjer að jökullinn hefði
lækkað injög mikið eftir hlaupið
í vor.
Jeg spurði hann að því, hvar
hlaupið hefði komið undan jökl
inum,*en hann svaraði því, að það
hefði komið undan honum öllum,
aðeins misjafnlega mikið. Þetta
mátti vel sjá heiman frá bænum.
Þar sem stærstu útrásirnar höfðu
verið, voru skörð framan í jökul-
inn, því að þar hafði brotnað úr
honum. Þetta sáum vjer þó alt
betur, þegar vjer fórum yfir sand
inn, og að það var rjett, sem Odd
ur sagði, að hlaupið hafði konnð
undan öllum jöklinum.
Nti er jökullinn um 25—-30 km.
breiður þar sem hann flest frani
á sandinn, og geta menn nokkuð
af því markað, hve geisilegt
vatnsmagn hefir ldaupið fram und
an honum. Og þó skilja þeir
það enn betur, er þeir athuga það,
að flóðið var víða svo djúpt, að
það bar langt fram á sand borgar-
ísjaka, sem voru eins og stærstu
hús.
Hvernig stendur nú á því, að
Skeiðarárhlaupin haga sjer þann
ig, að þau koma ekki fram á viss-
um stöðum, heldur alls staðar und-
an jöklinum?
Þegar jeg heyrði að jökullinn
hækkaði á undan hlaupunum, en
lækkaði eftir þau, fanst mjer svar-
ið liggja nærhendis.
EinhVers staðar lengst norður
dálkur tilsýndar.
í Vatnajökli (ef td vill í Gríms-
vötnum) er jarðhiti, svo að jök-
ullinn bráðnar að neðan, og smám
saman ejrkst vatnið í þeirri hvelf
ingu, sem myndast. Það leitar á
hallann og eftir því sem vatns-
þunginn verður meiri, þjappast
neðsta vatnið saman, og fær marg
falt lyftiafl, líkt og dúnkraftar,
og lyftir jöklinum upp. Á undan
sjer ekur það sandi, möl og lausa-
grjóti, sem jökullinn hefir molað
undir sig, og notar það sem meit
il til þess að losa jökulinn frá
jarðveginum. Þannig heldur það
áfram á hallann, uns það kemst
undir Skeiðaráf'jökul og lyftir
honum bókstaflega öllum upp, svo
að hann er á floti. Og um leið og
jökulsporðurinn lyftist, brýst hið
ægilega flóð fram undan honum
öllum. Hvað vatnsmagnið er mik-
ið, getur enginn sagt. Ef til vill
er það álíka sopi og er í Þing-
vallavatni, ef til vill miklu meira.
Ymsir munu nú ætla, að skrið-
jökullinn ætti allur að hlaupa
fram, ef hann væri á floti. En á-
stæðan til þess, að hann gerir það
ekki, er sú, að undir honum eru
ýmsar mishæðir og klettar, sem
hann hangir á. Þessar mishæðir
og kletta sverfur jökullinn jafnt
og þjett, og þess vegna getur far-
ið svo einhvern tíma, að ekkert
Upptök Skeiðarár. Jökulfell til hægri.