Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1939, Blaðsíða 2

282
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
HORNSTRANDIR
Eftir
Einar Guðmundsson,
kennara
Kynjasagnir margar hafa spunn
ist um Hornstrandir og Horn-
strendinga, og hafa þær borist
víða um land. Hornstrandir
hafa verið sagðar fram úr hófi
hrjóstrugar, bera mönnum ein-
ungis þyrna og þistla, rjett eins
og skaparinn hefði í fyrndinni
bölvað þar jörðunni. Og Horn-
strendingar hafa verið sagðir
fáráðlingar og mannleysur, sem
hjetu rímnanöfnum, ef þeir
væru þá skírðir, og slægju sum
sumur ekki túnskikana sína sök
um deyfðar í hornstrendska
rosanum. Jeg var á ferð á
Hornströndum í sumar í júlí-
mánuði, og langar mig að segja
frá því, hvernig Hornstrandir
og Hornstrendingar koma mjer
fyrir sjónir að því ferðalagi
loknu.
Jeg fór í bíl snemma morg-
uns áleiðis frá Reykjavík til
Hólmavíkur. Yið urðum að sæta
sjávarföllum með Gilsfirði, í
grend við Ólafsdal, þar sem bún-
aðarskólinn var fvrrum, — urðum
að þræða á bílnum í flæðarmál-
inu. Leiðin með Gilsfirði og á
Steinadalsheiði er sums staðar
vond og hrikaleg, jeg liefi ekki
heyrt fólk syngja sálma í bíl fyr
en þar; en þetta er líka hættuleg
leið, — vestfirskir Kambar! Að
kvöldi erum við í Ilólmavík við
Steingrímsfjörð, kyrlátu kaup-
túni með útsýni til blárra, hún-
vetnskra fjalla. Fram á nótt —
og þá var að sönnu náttleysa —
voru drengir að stinga kola í tærri
höfninni, og telpur úr þurrabúð-
unum komu heiin um miðnætti
með litlar skjólur, fullar af fyrstu
aðalbláberjum sumarsins. Náttúr-
an hefir verið móðurlynd þar í ár
eins og sunnanlands. Jeg gekk
tipp um ásana í tiætursólskininu;
þótt þar sje ekki beint fagurt utn-
hverfi og fremur megi kalla land-
18 grátt ett grænt sökum grjótsins,
þá. heflr náttúrah frauireitt ntarg-
^r krástr, þat' sem nokkur jarð-
vegnr er til. Melasólin prýðir
naktar klappirnar, hún þarf eng-
an jarðveg, sýníst manni; hvin
blómgast eins og stafur Arons.
Jeg tók mjer fari með gaflkænu
yfir fjörðinn austur í landareign
Hellu. Steingrímur landnámsmað-
ur, sem fjörðurinn er kendur við,
kvað hafa boðið, að hann yrði
heygður í Staðarfjalli, og mælt
svo nnt, að eigi færist skip á firð-
inum, þar sem sæist af hattg hans.
Lítt vita menn mi, hvar haugur
hans var orpinn, en sagt er, að
ekki liafi í manna minnum týnst
maður í innanverðum firðinum.
Steingrímur hlýtui að vera heygð
ur nokkuð hátt í fjallinu, fyr-t
verndarkraftur hans nær lengra
en til Hólmavíknr, og inenn ferja
þarna á gaflkænu í austanbrælu
í landareign Helav eru tveir
haugar úti í tjörnnm, og er skamt
milli þeirra. Munnmæli herma,
að hjón frá garðinum Hellu sjeu
heygð í þeim, og er annar haug-
urinn nefndur Kollshaugur, en
hinn Lanarhaugur. Kollshaugur er
stærri en hinn haugurinn, og er
hann að lögun sem sykurtoppur
og að nokkru leyti vaximv víði.
Steinhleðslur viiðast vera undir
haugunum báðum. Þeir eru ekki
friðlýstir, en í t.jörnunum eru þeir
í rauninni sjálffriðaðir. Kollsliavvg
ur er fegursti liaugur, sem jeg
liefi sjeð, — fornt listaverk nátt-
úrunnar eða fornmanna.
Skamt Jvaðan, á hálsi nokkrum,
er svonefndur Selkollusteinn, og
er nánara sagt frá þessu í Guð-
mundar sögu biskups. í kaþólsk-
urn sið voru piltur og stúlka. feng-
in til að færa ungbarn frá Eyjum
til skírnar að Staðarkirkju. Þau
voru veik fyrir, og þeim tafðist
utn of hjá Bteininum. Þá er þau
vitjuðu barnsius aftur, var jvað
dautt. Ilinn óhremi andi í óskírðu
barninu liafði brotist vit, og var
afturgangan nefnd Selkolla. Sel-
kolla sprengdi aogu vvr fólki og
var ægileg plága, uns Gvöndvvr
góði var fenginn til þess að konva
henni fyrir, og sökti hann henni
að Ilamri. Biskup ljet setja nið-
ur kross mikinn, ]>ar senv hann
sökti henni, og hann bauð vnönn-
urn að ákalla krossinn með ! ýsing
og bænahaldi, og var það gert.
Á Selströnd oru ýmis örnefni,
sem benda til þess, að franskir og
spænskir sjómenn hafi farið þar
nveð ránum, enda er þar víða æta-
samt. Frá Bæjum er refarækt nvik-
il í Grímsey úti í Steingrímsfirði.
Refirnir ganga þar lausir og afla
sjer sjálfir ætis sunvarlangt og
lengur, en þeim or smalað eins og
sláturfje að hamri einum og skotn-
ir þar, þegar bændurna er farið
að langa í skinn þeirra. Heldnr er
dýralífið í eynni fátæklegt, eins
og að líkindum lætur, þar sem
skolli er þar livisbóndi. Yiti er í
eynni, en langt er síðan þar var
bygð. — Jeg gekk fyrir Bjarnar-
fjörðinn syðri, og á lijöllunum
milli bæjanna Kaldrananess og
Bakka sá jeg fyrsta sinni gróður
og gróðurfar vestra, sem mjer
var framandi: Brekkurnar voru
sums staðar hvítar af skollaberj-
um, og unargt var þar af kross-
jurt. Stóð af ýmiss konar burknum,
s. s. uxatungu, óx þar undir ber-
um himni án þess að hafa nokkra
skugga aðra en þá, sem frekar
þröngir dalir veita. Strandirnar
eru snauðar af hellum og skútum
og yngri hraunum, svo að burkn-
arnir hafa orðið að venja sig við
birtuna. Milli bæjanna Naustvík-
Ur oj? KjÖrvogs sá jeg síðar blAtt
áfram slægjur af burkitum.
Þrenningargras vex vílt í Goðáal
I