Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1941, Qupperneq 6

238
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Eftirleit í Þórsmerkur óbygðum
Eftir Einar Guðmundsson
etta var einni hluta miðviku-
dagsins 4. desembr. Fjórir leit-
armenn rölta fetið í kafaldsdrífu,
en í götunni fyrir framan þá trítla
fjórir, snjóugir rakkar. Leitar-
menn fara nú hjá Katanesi, þar
sem Ásgerður, amma Njáls nam
land. Það er svo skuggalegt, að
þeir sjá ekki Markarfljót, sem
rennur þar rjett hjá, en þeir heyra
eigi að síður glaðkakkalegan nið
þess í kyrðinni. Má vera, að fljót-
ið sje að hlakka yfir því, hve það
hafi gjöreytt aðalbóli Ásgerðar,
svo að nú veit enginn, hvar það
var. Má vera, að það sje líka ein-
mitt að spá og hlakka yfir slysi í
eftirleitinni, því að það er „slægt
í skapferðum og illgjarnt í ráð-
um“, eins og Mörður. Leitarmenu
beygja nú inn hjá hinum forna
garði Ulfs örgoða og Runólfs úr
Dal sonar hans. Þeir geta snöggv-
ast greint rauðan kirkjuturninn
þar í drífunni. Markarfljót hefir
skorið land hinna fornu Dalverja
meira en að knjám. Úti í fljótinu
grilla leitarmenn nú óljóst hnúk,
er áður stóð lambhús Dalverja
í miðjum engjum þeirra að sögn.
Hnúkurinn er orðinn vje ránfugla,
en engjarnar fornu langa vegu í
kring eru gráir malaraurar. Bólgið
fljótið virðist mala af ánægju eins
og kviðfult rándýr, er það rennir
tungunni upp í efstu, þvkku jarð-
lög hnúksins. Leitarmenn rölta
áfram inn með fljótinu um stund.
Þá taka rakkarnir allt í einu að
urra og láta ófriðlega, þeir gelta,
svo að undir tekur í ásunum, —
herða æ sóknina, eins og þeim
liggi lífið á að fæla einhverja for-
ynju úr götunni. Leitarmenn sjá
þar þó enga sál á ferli. „Ætli
rakkarnir sjái vatnsskratta úr
fljótinuf' spyr einna leitarmanna
og tekur fastara um vatnstöngina
sína. „Má vera, að þeir sjái öllu
heldur löngu dauðan sakamann,
er hafi samviskubit“, ansar annar
þeirra. „Skammt hjeðan, er nú
ríðum vjer, voru vegnir þeir Þrá-
inn og Tjörvi og Víga-Hrappur.
Haldið þið kannske, að Víga-
Hrappur sje kominn í sjöirnda
himinf'
Leitarmenn slá í hestana, hund-
gáin þagnar. Stundu síðar ríða
þeir í hlað í Stórumörk, innsta
bænum undir Eyjafjöllum. Þeir
eru hvítir eins og dauðinn af dríf-
unni. Þarna gista þeir um nóttina.
★
Morguninn eftir var komið frost
og heiðríkja. Þá í bítið halda leit-
armenn, fimm alls, frá Stórumörk.
Leitarforinginn, Auður Jónsson
frá Ystaskála, Bergur Magnússou
og Sigurgeir Tryggvason frá Steiu
um, Sigurjón Sigurðsson frá Mið
skála og Einar Sæmundsson úr
Stórumörk. Venja er með Eyfell-
ingum að fara þessa leit, —
þriðju leit — oftast vetur hvern
í desember. Leitarmenn voru allir
einhesta, þeir höfðu allir vatna-
stangir og allir fjallajárn með
ferðis, og þeir voru með sinn
rakkann hvor. Frá Stórumörk
höfðu þeir með sjer tvo kapla af
töðu, sem þeir skiptu í klyfjar á
hesta sína, auk annars farangurs,
svo að þeir urðu að ganga á af-
rjettinn. Jökulárpar þrjár á heið-
inni; Jökulsá, Krossá og Steins-
holtsá, sem alltaf er ófær á jökli
sökum hamra, voru allar væðar
þenna dag. Þæfingur af snjó var
í byggð, en hann óx jafnt og þjett
til óbyggðanna. Oldusteinn, hið
forna landmerki Ásgerðar land-
námskonu á aurnum skammt frá
Þórsmörk, var sem stór hjarnborg
úr snjó' og flóameti. Hvítari getur
enga draumaborg.
Það var varla kvartil af tungli:
svo að kvöldsett var, en fyrir
rökkur komu leitarmenn inn að
Valahnúk á Þórsmörk. Á Þórs-
merkur óbyggðunum er ekkert
sæluhús, en í Valahnúk er ból,
þ. e. hellir, sem frá ómunatíð hefir
verið hafður fyrir náttstað af
gangnamönnum. Skjólgarður úr
grjóti var fyrr meir fyrir framan
bólið, og var stór viðarhurð fyrir;
garðurinn er nú hruninn að kalla,
og hurð er þar engin, og er því
ærið kalt og hráslagalegt í bólinu.
Leitarmenn teymdu hestana inn
fyrir grjótgarðinn og háruðu þeim
þar. Þeir lituðust síðan um á
Mörkinni. Fell, gnýpur, tindar og
björg, dalir og ásar voru ýmist
lagðir fönnum, svellbunkum eða
flóameti, grænleitum blæ sló á
krapablár ánna, en skamt burtu
lýstu hjarnbreiður jökulsins. Þórs-
mörk er eigi að síður hjarðsælust
á íslandi. Fyrir 60 árum gengu
400 fjár sjálfala á vetrum í óbyggð
unum, sem leitarmenn áttu að
smala, þ. e. í Þórsmörk, Almenn-
ingum, Goðalandi, Stakkholti og í
Teigs-, Múla- og Merkurtungum.
Verið gæti, að sumu skemtiferða-
fólki þætti fegurðin þarna köld
nú, fólki, sem hefir ekki dvalist
nema í sólsigndum dægrum við
skógarilm og þrastasöng á þess-
um frjóu blettum, — sem veitt
myndi athygli þótt í miklu frjó-
samara umhverfi væri. En leitar-
mönnum fanst annað. Hjarnið
huldi uppblástur og hrjóstur,
rústir og skinin bein, og þó var
landið engu.fegurra en þeir áttu
von á. Og sauðkindinni þykir
björkin jafn ljúffeng á vetrum
sem sumrum, grasið, sem hún
krafsar upp úr snjónum kjarn-
betra þarna en á láglendinu:
frelsisþrá hennar, útþrá og átt-
hagatryggð er fullnægt í Þórs-
merkur óbyggðunum.
Leitarmenn hurfu nú til bóls,
kveiktu á prímusi, hituðu sjer
kaffi og snæddu hangið sauða-
kjöt og smjör, auk annars góð-
gætis. Konur nesta vel í þessar
ferðir, enda er ekki laust við hroll.
og lamandi ugg í unnustum, kon-
um og mæðrum mannanna, er
fara í skammdegisleitirnar, þar eð
þær uggir um afdrif þeirra. Það
eru ekki heldur 20 ár síðan er sjö
Eyfellingar fóru í eftirleit með
tvo hesta, og kól fimm leitarmann-