Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1941, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
429
Gottskálk biskup Nikulásson
hafði tekið af Jóni Sigmunds-
syni afa Guðbrands í ýmiskon-
ar sakferli. Gengu þau mál
bæði fljótt og vel fyrir Guð-
brand, og hefði hann átt að
láta sjer það nægja. En því fór
fjarri. Hann hafði ekki náð
öllu, sem hann vildi, og skap
hans var svo stórt, að hann gat
engu unað nema sigri út í æs-
ar. Spannst svo af því ýmislegt
annað, fjandskapur við ýmsa
mestu höfðingja landsins, svo
sem Jóhann Bockholt höfuðs-
mann, Jón Jónsson lögmann og
síðar Jón Sigurðsson lögmann,
bróðurson Jóns Jónssonar. En
þeir voru báðir lagamenn ágæt-
ir, fylgnir sjer og kænir, en
Guðbrandur á hinn bóginn
skapstór og nokkuð fljótfær er
hann reiddist, og það gerði
hann oft. Hefði hann haft gott
af því að kunna spakmæli
frænda síns, Hallgríms Pjeturs-
sonar, hefði það verið til orðið
og hann farið eftir því:
Athugagjarn og orðvar sjert,
einkum þegar þú reiður ert,
Brjefabók Guðbrands bisk-
ups ber þess ljósan vott, hví-
líkur skörungur hann var í
biskupsstjórn allri.
Hófst hann þegar handa um
það, að bæta kjör presta bisk-
upsdæmisins, en þau voru afar
bágborin eftir siðaskiftin, því
að tekjur þeirra rýrnuðu mjög
við það, að ýmislegt fjell nið-
ur, sem áður hafði gefið þeim
nokkrar tekjur. Notaði Guð-
brandur konungstraust sitt og
aðstoð Páls Madsens til þess að
fá launauppbætur handa prest-
unum og ábýlisjarðir handa
þeim. Sýndi hann þá, að áhugi
hans á velgengni prestanna var
meiri en fjegirndin, því að hann
Ijet nokkrar jarðir frá stólnum
til ábýlis fyrir presta. Þá sótti
hann það og afar fast, að prest-
ar einir gegndu prófastsstörf-
um, en það hafði tíðkast, að
leikmenn gegndu þessum störf-
um og hirtu tekjur þær er því
því það skorti hann meira en
flest annað. Hann var aldrei
dulur í máli og þegar kapp var
í honum tók svo 1 hnúkana, að
varla mun hafa verið hjer á
landi stórorðari maður og ber-
söglari en Guðbrandur. Þarf
ekki annað en lesa Morðbrjefa-
bæklingana svonefndu til þess
að sjá þetta. Hefir Sögufjelag-
ið gefið þá út, og ættu þeir að
lesa þá, sem vilja sannfærast
um þetta.
Jókst þetta svo orð af orði,
áratug eftir áratug, og lauk
hörmulega fyrir Guðbrand, með
stór fjesektum og vanvirðu. Er
hörmulegt til þess að vita, að
Guðbrandur skyldi fá það að
ellilaunum fyrir starf sitt alt,
að verða að greiða greipilegar
fjesektir. En sje litið á mála-
ferli hans ein, fjegirnd þá og
ágengni, er hann sýndi og
rekstur þessara mála allan af
hans hendi, verður ekki annað
sagt, en að það væru makleg
málagjöld, sem hann hlaut að
lokum.
fylgdu. — Átti Guðbrandur í
miklum brösum út af þessu við
forustumenn ýmsa. Vann hann
það að vísu á, eftir harðar deil-
ur og útvegun konungsblrjefa
æ ofan í æ, að prestar einir
skyldu gegna störfunum. — En
hitt fekk hann ekki, að tekj-
urnar fjellu til presta og lentu
þær að nokkru eða mestu leyti
hjá konungi.
Þá má nærri geta, að Guð-
brandur var æði umsvifamikill
um stjórn stólseignanna. Hafði
íyrirrennari hans, ólafur
Hjaltason verið liðónýtur ráðs-
maður þessara miklu eigna, og
latið fjölda jarða ganga undan
stólnum, en Guðbrandur heimti
þær aftur með oddi og egg og
varð mikið ágengt. Hrýs manni
næstum því hugur við því fjár-
safni, sem orðið hefði á dög-
um Guðbrands ef hann hefði
starfað í katólskum sið.
Guðbrandur hefir án efa ver-
ið mikils virtur af prestum sín-
um. Hefir hann verið þar eins
og einvaldur konungur í ríki
sínu og allir setið og staðið eins
og hann vildi, ýmist af virðingu
fyrir honum eða hræðslu við
hann. Hefir hann og verið þeim
hinn traustasti verndari og for-
svarsmaður í hvívetna, og á
hinn bóginn svo vitur, að hann
vissi vel, hverja honum bar að
meta mest. Kom það t. d. fram
í skiftum hans öllum við hinn
mikla höfðingja í prestastjett,
síra Sigurð Jónsson, Arasonar
biskups, á Grtenjaðarstað. —
Vildu prestar norðanlands tví-
vegis fá hann að biskupi og í
síðara skiftið, þegar Guð-
brandur hlaut embættið. — Má
nærri geta, að síra Sigurði hef-
ir mátt þykja það hart, er ungl-
ingur innan við þrítugt var tek-
inn fram yfir hann, þótt vel
væri gefinn og vel mentur. En
aldrei sáust þess nokkurmerki.
Guðbrandur bar og hina mestu
virðingu fyrir honum og bar oft
undir hann vandamál.
5.
Hjer var þó ekki um neina
hræðslu að ræða af hendi Guð-
brands eða skriðdýrshátt. Það
sýna brjef hans til síra Sigurð-
ar, ef einhver ágreiningur var
milli þeirra. En best sjest þetta
af brjefum hans til Þórunnar
á Grund, hinnar skaphörðu
höfðingskonu, sem Jón Arason
kallaði Þórunni son sinn, er
hann sendi þeim kveðju frá
Skálholti, börnum sínum. Virð-
ist svo sem Þórunn hafi ekki
verið þægur ljár í þúfu ólafi
Hjaltasyni, og að frá Grund
hafi ýmislegt það komið, sem
var ólafi til lítils frama. Hefir
henni sennilega ekki þótt mik-
ið koma til þessa unga frænda
síns, sem nú settist á biskups-
stólinn. En hún fekk þar brátt
aðra raun á. Jeg tek sem dæmi
smáklausur úr brjefi Guð-
brands til hennar frá 1574.
„Vinsamleg heilsan með
þakkargjörð fyrir framkomna
meðkynning . . .
Vitanlegt sje yður þar næst,
að mjer er til eyrna komið, að
4.
Sem einvaldur í ríki sínu