Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1941, Blaðsíða 26

450
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
byssubrendur út úr búðinni, því
í ensku kunni jeg ekkert.
DÓMKIRKJUORGANISTI
t LEIPZIG
— Og hvað um hljómlistar-
námið?
— Aðal kennari minn var
próf. Staube. Það var mitt mikla
lán. Hann er heimsfrægur snill-
ingur í sinni grein. Námið hjá
honum var ákaflega erfitt og
skemtilegt. Hjá honum var jeg
í 6 ár. Tvö árin var jeg honum
til aðstoðar, sem organisti í
dómkirkjunni í Leipzig, Tóm-
asarkirkjunni. Á því fanst mjer
jeg læra mest. Að kynnast
þannig hinu opinbera tónlistar-
lífi. Það þroskaði mig mest. Að
vinna þannig sjálfstætt. En jeg
verð að taka það fram, að á
þessum árum 1917—1919 var
hörgull á góðum organleikur-
um í Þýskalandi, vegna styrj-
aldarinnar, sem þá geisaði. Og
varð jeg fyrir því láni, að verða
fyrir valinu.
HUGMYNDIN LÍTILFJÖR-
LEG BYRJUN
— Samdir þú tónverk á
þessum árum?
— Já, nokkur. Mjer hefir, sem
sagt, frá því jeg var barn, dottið
ýmislegt í hug. En þó maður fái
einhverja hugmynd í lag eða
tónverk, þeg.'^r andinn kemur
yfir mann, þá er það ekki nema
byrjun. Þá er það þrautin
þyngri, að gefa hugmyndinni
listrænt form. Þá kemur til hin
alveg nauðsynlega kunnátta, og
meðfæddur smekkur manna.
Eins og Brahms sagði eitt sinn:
„Jeg get ekki nógsamlega fyr-
irlitið ,,ideur“, meðan þær eru
ekki annað, ekki íklæddar anda
og list“.
Allir, að heita má, geta búið
til lag. Alveg eins og menn geta
böglað saman vísu. Jafnvel vel
gerð vísa að formi til, getur
verið lélegur skáldskapur. Eins
er með tónverkin. Áferðarfal-
leg tónverk geta verið ómerki-
leg. Ef þau vantar hinn listræna
anda. innblástur, sem gera þau
að listaverki. Ekkert er, að
minni hyggju erfiðara, en að
semja lag, sem er þannig, að öll-
um finst það eigi einmitt að
vera svona, en ekki einhvern
vegin öðruvísi. Það hafa fæðst
menn, sem hafa getað gert slík
verk á svipstundu að heita má.
En venjulegast er, að það taki
langan tíma að skapa svo full-
komið listaverk.
AÐ „KOMPÓNERA“: ÞAÐ
ER AÐ STRIKA ÚT
Max Reger sagði: ,,Að kom-
pónera, það er sama og strika
út“. I þessum orðum felst mik-
ill sannleikur. Frumsmíðina,
hugmyndina, frumdrögin, bail
að fága og laga, svo engri nótu
sje ofaukið — öllu sje í hóf stilt,
alt hnitmiðað. Svc er um alla
list.
Stóru tónskáldin höfðu mjög
mismunandi aðferðir við vinnu
sína. Sumir hafa unnið að
mestu leyti við hljóðfærið. Svo
gerðu þeir Chopin og Schu-
mann. Aðrir hafa unnið mest
við skrifborðið, eins og t. d.
Bach o. fl. Aftur aðrir hafa
samið verk sín jafnvel á göngu-
ferðum, eins og Beethoven og
Brahms. Brahms ráðlagði tón-
skáldum að fara í skemtigöng-
ur til þess að njóta hugmynda
sinna og gera úr þeim listaverk.
— Hvað um þig að þessu
leyti?
— Fyrst og fremst það, að
jeg tel mig ekki í þessum fje-
lagsskap. Jeg tel mig fyrst og
fremst organleikara en ekki
tónskáld. Þó jeg hafi frá upp-
hafi haft tilhneiging til þess að
reyna mig í hinni skapandi
tónlist. Og þó margar „ideur“
sem jeg fæ, láti mig ekki í friði,
fyrri en „uppgáfan" er leyst.
T. d. núna, segir Páll, meðan
við erum að tala hjer saman,
get jeg ekki slitið úr huga mjer
eitt ákveðið viðfajigsefni, hvern
ig jeg eigi að raddsetja eitt
Hag. Meðan jeg er að tala um
annað, og hugsa um heima og
geima, heldur vitundin áfram
að starfa að þessu ákveðna efni.
Ef jeg teldi mig í hópi tón-
skálda, þá myndi jeg nota báð-
ar leiðirnar, vera ýmist við
skrifborðið eða hljóðfærið. En
best er að vera sem óháðastur
hljóðfærinu.
ÞEIR SEM VELJA SITT
RJETTA SVIÐ
Eitt er það, sem tónskáld eins
og aðrír listamenn, verða a'ð
temja sjer. Og það er að þekkja
sínar takmarkanir. Að færast
ekki of mikið í fang. Að leggja
mesta áherslu á þá grein, sem
I est er við manns hæfi. Ýmsir
skilja þetta ekki nægilega vel.
Eða fara ekki eftir því.
En hvernig var með Grieg.
Hann varð heimsfrægur, vegna
þess að hann var meistari í
hinu lyriska formi. Hið drama-
tiska form var ekki við hans
hæfi. Hann hlaut heimsfrægð
sína, af því að hann lagði á-
herslu á það svið, sem hann
fann styrkleik sinn mestan.
Smáþjóðum eins og okkur, er
helst veitt athygli fyrir þau
sjerkenni, sem við höfum fram
að færa. Heimurinn spyr: Hvað
hafa þeir nýtt eða áður óþekt í
fórum sínum.
ÞJÓÐLÖGIN ERU EFNI-
VIÐUR OKKAR
íslensku þjóðlögin eru sjer-
eign okkar og sjerkenni á
sviði tónmentar. Þangað sækja
tónskáld yrkisefni sín. Jeg er
viss um, að ekki líður á löngu,
uns við eignumst mikil tón-
skáld, sem vekja á sjer alheims
athvgli með því að taka upp
anda og kjarna hinna fornu
laga, íklæða þau formi og hátt-
um, sem gera þau að heims-
bo^gurum á sviði tónlistar.
Við eigum efnið, eins og
Norðmenn úr fornri tónmenn-
ing okkar, þó við höfum enn
engan Grieg eignast. Að vísu
er arfur okkar minni að vöxtum
cn Norðmanna. Fiðlan sem
þeir áttu, hefir gefið þjóðlögum
þeirra meira líf en langspilið
okkar gat gefið þjóðlögum okk-
ar.
SAFNARARNIR LÖGÐU
GRUND V ÖLLINN
En úr því jeg minnist á þjóð-
iög, get jeg ekki látið hjá líða
að minnast á Bjarna Þorsteins-
son. Starf hans við þjóðlaga-
söfnun er ómetanlegt fyrir
framtíð íslenskrar tónmentar.
Þeir, sem síðar vinna á sama