Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1942, Blaðsíða 2

2
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
um, hvort minni hans var í meðal-
logi eða fyrir ofan eða neðan með-
ailag. En hann er skynsemdar-
maður, sem ritar ekki dagbækur
og árbækur eingöngu til að muna,
hvað á dagana drífur, nje heldur
af því einu, að hann hefir gam-
an af að rita, heldur til að nema,
hvernig eigi að nota tímann og
hversu mönnum hefir yfir sjest
um notkun hans. Hann segir: „Ár-
gæskan kemur eftir harðindin sem
skin eftir skúr. Það bága varir
oft stutta stund, en hið blíða
lengi. Skynsemin er manni gefin
til að lifa ánægður við hvort-
tveggja og ígrunda, hvernig tíðin
hefir verið brúkuð. Má því oft
sjá vanbrúkaða góðu tíðina og
fyrir það hryggilegar afleiðingar
þeirrar bágu“. Hann virðist, með
öðrum orðum, trúa, „að sjaldan
verði víti vörum“, sem Hávamál
segja. Hann kennir, að minsta
~tosti að nokkru, forsjáleysi
manna og vanrækslu í búskap og
meðferð á tímanum, hve hörðu
árin leiki þá illa. Það virðist og
vaka fyrir honum svipað og vakti
fyrir Jónasi Hallgrímssyni, er
hann kveður forfeður vora hafa
unað glaða við sitt.
En annars er Brandsstaðabónd-
inn eigi skáldlega vaxinn á
nokkra lund, að því er sjeð verð-
ur á árbókum hans. Hann getur
ýmissa bóka, sem út komu um
daga hans. Það auðkennir hann
sennilega vel, að hann getur lof-
samlega bóka, sem komu frá Leir-
árgarðaprentverkinu og „fóru að
lýsa upp skynsemi þeirra, sem því
vildu taka“. Hann minnist einnig
á „Ný Fjelagsrit" og kveður þau
hafa sýnt mönnum „fram á ýmsa
forsómun og of mikla vanafestu“
o. s. frv. En hann nefnir hvergi
„Fjölni“, að jeg ætla. Ef til vill
hefir það stafað af því, að granna
hans, sóknarprestinum í Blöndu-
dalshólum, sjera Sveini Níelssyni,
var, eftir húnvetnskri sögn og af
auðskildum ástæðum, lítið um
„Fjölni“ gefið. Hann getur láts
þeirra sj'slumannanna norðlensku,
Gunnlaugs Briems og Þórðar
Björnssonar í Garði. En hann
drepnr hvergi á það, er hinn
mikli kjörviður og stórviður,
Bjarni Thorarensen, fellur fyriv
hinni miklu skógaröxi, eins og
enginn brestur hefði heyrst í
Blöndudal við slíkt fall.
Björn á Brandsstöðum kallar
sjálfur annál sinn „Um árferði",
og er það rjettnefni. Hann er eink
um og sjer í lagi veðráttuþáttur.
Lesendur eru þar úti í allskonar
veðrum og á ölium árstíðum.
Þessi hyggindabóndi fylgir veður-
farinu með sívakandi athygli,
enda átti viðgangur bús hans,
hagsæld og farsæld mikið undir
því. Þessi veðurskrá verður held-
ur þreytandi, ef hún er lesin öll í
einu. Þótt æðiólíku — eða öllu
heldur algerlega gagnstæðu —
sje saman að jafna, ljóðum og
þessum veðurskýrslum úr Vatns-
dal og Blöndudal, er ráðlegast að
lesa þær sem kvæðabók, ekki
margar í einni lotu, heldur smátt
og smátt. En þá getur margur sitt
hvað grætt á þeim. Þó að málfar
annálsins sje sumstaðar stirt og
dálítið danósa, er það yfirleitt ís-
lenskt og auðugt að orðum, sem
merkja veðrabrigði og veðurfar.
Ætti að lesa kafla úr honum í
barnaskólum. Á því má láta kaup-
staðabörn heyja sjer mikinn orða-
forða. Annállinn sýnir, hve móð-
urmál vort á mikinn auð orða, sem
merkja veðrabreytingar og tíðar-
far. En fleira má græða á þáttum
þessum. í þeim eru hagskýrslur,
búnaðarskýrslur og nákvæmar
frásagnir af klæðaburði og tísku-
breytingum í því efni. Samt
skortir ýmislegt á, að þessir þætt-
ir flytji oss þann fróðleik, er oss
hefði þótt mest og best matar-
bragð að. Höf. fæst lítt við
mannlýsingar. Er þeim mun meiri
skaði að slíku, sem maðurinn
er glöggur og gætinn, sanngjarn
og merkilega öfundlaus. Þá er
hann t. d. getur láts síra Björns
í Bólstaðarhlíð, segir hann aðeins
um hann, að hann hafi verið
„meðal merkustu presta og bú-
maður mesti“. Það hefði óneitan-
lega verið hugðnæmt, ef hann
hefði sagt nokkru rækilegar frá
þessum dætrumfrjóva klerki, sem
nokkrir hinir mestu virðinga-
menn lands vors, bæði látnir og
lifandi, eru komnir af. En mörg
athugasemd og frásögn hrýtur þó
úr fjöðurstaf Brandsstaðabóndans,
sem knýja ætti til margvíslegrar
íhugunar og hlýtur að orka á les-
endur, ef þeir eru ekki því sljórri
eða sofa eigi því fastara á and-
lega vísu. Hann gagnrýnir slóða-
hátt og ráðleysi þjóðarinnar, hve
sljólega bændur hagnýta sjer
gæði lands og bús. Hann ritar:
„Hross voru mörg og stóðhross
mörg á heiðum, því ei var þá
vanalegt að ætla þeim hey eða
hjúkrun, hversu mikið moð og úr-
gangur af heyjum, sem til fjell
árlega. Yar þá brent eða borið í
hauga eða borið í ár og læki.
Hefði þetta verið hirt, mundi
flestum hafa orðið hægt að halda
öllum hrossum sínum, en nú ráf-
uðu þau á gaddinum sem rænu-
laus eitthvað og óskiljanlega
langt frá átthögum sínum, svo
eigendur vissu ekki til þeirra, og
fjellu svo loks af hungri og hor
og meðfram fyrir brunahörkur og
hríðar, öll utan þau, sem eigend-
ur hirtu, og lifðu sem mest á
mykju eða við sárlítið fóður, er
aðrar skepnur gátu ei notað.
Fjöldi búenda varð hrossalaus".
Það er heldur ófrægileg þjáninga
og hörmungasaga, sem óskráð er
af meðferð íslendinga á „þarf-
asta þjóninum“, eins og hestur-
inn var stundum kallaður í ung-
dæmi mínu. Þeir hefðu naumast
orðið öfundverðir af að hitta
þessi ferfættu hjú sín á dómsdegi
og hlýða á vitnisburð þeirra um
miskunnsemi sína og viðurgem-
ing við þau.
Jón Trausti kemst — að mig
minnir — einhverstaðar að orði
einhvern veginn á þá leið, að sú
þjóð, sem kvalið hafi skepnur sín-
ar og svelt hjú sín um margar
aldir, vilji einnig svelta embættis-
menn sína. Hvort sem jeg hefi
þetta rjett eftir hinum stórvirka
skáldsöguhöfundi eður eigi, þá er
það víst, að íslensk embættislaun
hafa einatt verið herfilega skorin
við nögl, kjör embættismanna oft
verið hungurkjör. Stundum finst
manni og, að sumir kysu helst, að
greidd væru laun fyrir þá veg-
semd, að mega gegna embættum
og vinna embættisverk. Björn á
Brandsstöðum sjer engum ofsjón-
um yfir hlutskipti prestanna nje
tekjum þeirra. Öðru n»r. Hann