Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1942, Blaðsíða 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5
Ræða Matthíasar heit. Olafssonar
við afhjúpun myndar
Hannesar Hafstein á Stj órnarráðsblettinum
\7 JER enim hjer samankomin í
* dag til að vera viðstödd af-
hjúpun á standmynd Hannesar
Hafstein ráðherra, þess manns, er
af seinni tíma mönnum hefir hlotið
mesta þjóðhylli að Jóni Sigurðs-
syni forseta einum undanteknum.
Þuð mun þykja hlýða að geta til-
draganna að því, að standmynd
þessi er nú reist hjer.
Skömmu eftir lát Hannesar Haf-
steins komu nokkrir vinir hans
sjer samna um að leita samskota
út um land til að koma upp minnis-
merki hans. Höfðu komið áskor-
anir utan af landi um þetta og
þótti því líklegt að samskot mundi
ganga grcitt, enda reyndist svo að
á tiltölulega stuttum tíma kom svo
mikið fje inn, að fært þótti að láta
byrja á verkinu.
Það er alsiða meðal allra menn-
ingarþjóða, að halda uppi minn-
ingu þeirra mestu og bestu manna,
sjera Páls Sigurðssonar, að Guð-
mundur Magnússon hóf skóla-
nám. Það hefir lengi verið grun-
ur minn — sem jeg get þó eigi
rökstutt og er, ef til vill, eigi
rjettur, en þess verður, að honum
væri gaumur gefinn — að sjera
Sveinn Níelsson eigi mikinn þátt
1 því, að skriður komst á þessa
miklu skólasókn úr Húnaþingi.
Þessi lærdómsmaður og höfuð-
klerkur veitti mörgum unglingum
tilsögn undir skóla, er hann var
prestur þar nyrðra. Jeg man í
svipinn eftir sjera Jónasi Guð-
mundssyni, Jóni Þorkelssyni
skólameistara, sjera Arnljóti
ÓJafssyni og Sigurði L. Jónas-
syni. Rœkileg rannsókn á þessum
þætti í menningarstarfi klerka
' orra yæri bæði girnileg til
skilnings og þekkingar og á ýmsa
lund mikilsverð.
Það er hugboð mitt, að margt
mætti græða á að svipast um eft-
Matthías Ólafsson afhjúpar mynd
Hannesar Hafsteins.
með því að reisa þeim minnis-
merki, stundum jafnvel meðan
þeir eru á lífi.
ir megineinkennum þessara skóla-
gengnu Húnvetninga, eins og þeir
birtast í ævistarfi þeirra og á-
hugaefnum, í ræðu og riti. Það
er, með öðrum orðum, grunur
minn, að athugun á bókmenta-
störfum Húnvetninga myndi sýna
að nokkru sameiginleg einkenni,
sem auðkendu þá dálítið frá öðr-
um hjeraðs- og fjórðungsbúum
lands vors. Það er talið, að rann-
sóknir hafi leitt í ljós, að bersýni-
legur munur sje 4 málfari og mál-
blæ á ritum, sem runnin eru frá
Þingeyrum og Odda. Það hafa
verið fundnar nokkrar sennileg-
ar ástæður til slíks mismunar. En
þær ástæður eru að líkindum
fleiri en á hefir verið bent. Það
þarf enga rannsókn til að komast
að raun um, hve orðafar Njálu og
Vatnsdælu er gerólíkt. Jeg ætla,
að þessi stílmunur sje enn lifandi,
þótt erfitt kunni að reynast að
lýsa honum, auðkenna hann og
Þetta er fagur vottur um þakk-
látsemi þjóðanna við þá menn, er
markað hafa spor í menningarsögu
þeirra,hvort heldur er á hinu and-
lega eða verklega sviði, en auk
þess eru myndastyttur einkar
mikil bæjarprýði, sje þeim komið
fyrir á haganlegum stöðum.
Vjer íslendingar eigum aðeins
örfáar myndastyttur af merkis-
mönnum vorum og aðeins fátækt
þjóðarinnar afsakar það, að svo
margir þjóðskörungar liggja ó-
bættir hjá garði vorum, ef svo
mætti að orði komast.
Auðvelt er að nefna nöfn
margra íslendinga, sem löngu væri
búið að reisa minnismerki, ef þeir
hefði starfað hjá ríkari þjóðum.
Af handahófi skulu hjer nefnd
nöfn eins og Snorra Sturlusonar
og af síðari aldamönnum Jóns
Eiríkssoftar, Eggerts ólafssonar
og Skúla Magnússonar landfógeta.
einkenna. Og sá munur sprettur
af ólíkri smekkvísi, ólíkri hjer-
aðstísku og mismunandi metnaði.
En það er tæpast ráðlegt, að gam-
all Húnvetningur hætti sjer hjer
langt í sýslujöfnuð eða saman-
burð.
Að lokum óska jeg Sögufjelagi
Húnvetninga þess, að því takist
að fara sem mest sinna ferða í
þeim fræðaleiðangri, sem það er
nú lagt af stað í. Þá vona jeg, að
því takist að skapa verðmæti, sem
nýnæmi er að og mergur er í,
prýða og frjóvga bókmentir vor-
ar um langa tíð.
En það fer ekki hjá því, að
margur Hrinvetningur hugsi hlý-
lega og þakklátlega til hins gagn-
rýna og óhlutdræga annálaritara
fyrir drengilega fræðslu um átt-
haga sína, frændur og forfeður.
Sigurður Guðmundsson.