Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1942, Blaðsíða 8

\
24
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS^
hálfri öld, eða 1890. Af lýsingu
hans má ráða, að bæði lyngmóa
og valllendisgróðri hefir farið
mjög fram á þessum áratugum.
Það gróðurlendi, sem hann telur
mest áberandi, er blómlendið, að-
albláberjalyng segir hann að sje
að vísu útbreitt, en það myndi
hvergi samanhangandi gróður-
breiður. Lyngmóagróður sje svo
sem enginn og valllendisgróður
nálega hvergi nema á sjávarbökk-
unum.
í Selskálinni telur hann fátt
annara grasa en sóleyjar og maríu-
stakka. í henni ber nú mest á
graslendi eins og fyr getur. Aðal-
bláberjalyng er nú víða í sam-
feldum breiðum um neðanverðar
hlíðarbrekkur, og lyngmóagróður
þekur allan hálsinn fyrir dals-
mynninu sem fyr getur. Þótt mat
tveggja manna á útbreiðslu teg-
unda og gróðurlenda kunni að
vera eitthvað mismunandi, þá er
óhugsandi, að Stefán hefði getað
lýst gróðri í Hvanndölum eins
og hann gerir fyrir 50 árum, hefði
hann verið með líkum hætti og
nú er. Gróðurinn hlýtur því að
hafa breyst. Orsakanna mun vera
að leita í því, að síðan Stefán kom
í Hvanndali hafa þeir einungis
verið bygðir í tvö ár. Jeg tel lít-
inn vafa á, að vetrarbeit sauð-
fjárins á svo litlu svæði hafi geng-
ið nærri runnlendinu, því að land-
rými er lítið, og einmitt þar sem
runnlendið er mest, er að öllum
iíkindum snjóljettast. Einnig hygg
jeg, að fjárbeitin hafi átt veru-'
legan þátt í að halda þróun vall-:
lendisins niðri, en þá um leið hafaS
blómjurtirnar náð sjer betur á!|
stryk. Hálfrar aldar hvíld fráj
vetrarbeitinni og minni ágangur|
fjár en áður á sumrin hefir aukiðj
gróðrinum þrótt, einkum kvist-*
lendinu. •*
i
Þótt svo langur tími sje liðinn,
má enn sjá nokkur merki fornrar
ræktar í Hvanndalatúni, en þó
eru þau minni en víða annars[‘
staðar á eyðibýlum. En sennilegt-
er, að aldrei hafi jarðrækt verið
stunduð þar af mikilli kostgæfni,
og lítill áburður hafður á túnið.
Aðaltegund á hinu forna túni eri-
hálíngresi. Arfi er nokkur kring-V
um tóttirnar, en hann kann aðjf
hafa flutst þangað í seinni tíð,
síðan tekið var að heyja þar að
staðaldri. Tóttir eru þar allmjög
fallnar, en svo er þó að sjá, sem
húsakostur hafi verið öllu meiri
en vænta mátti á svo afskektu
býli.
Sunnan árinnar á Ódáinsakrin-
um eru vallgrónar tóttir. Minni
ræktarblær er þar á valllendinu
en á heimatúninu, enda miklu
lengra síðan bygð lagðist þar nið-
ur. Ólafur Olavius telur í ferða-
bók sinni nokkrar sjaldgæfar teg-
undir, sem hann hafi fundið á
Ódáinsakri. Meðal þeirra eru mýra
ber og jarðarber, en einnig nokkr-
ar, sem aldrei hafa fundist, svo
með vissu verði sagt, hjer á landi.
Ekki fann Stefán Stefánsson
nokkra af þessum sjaldgæfu teg-
undum þar, og engu reyndist jeg
fundvísari í þeim efnum, sem varla
var að vænta. Má óhætt fullyrða,
að þessar tegundir hafi aldrei’
vaxið þar, eftir staðháttum að
dæma. Þetta dæmi sýnir hversu
varasamt er að trúa frásögnum
um fundarstaði plantna, og var þó
Olavius gagnmerkur maður.
Að aflíðandi miðaftni lagði jeg
af stað upp dalinn frá Hvann-
dalabæ. Mjer var raunar hálfó-
ljúft að fara þaðan svo skjótt;
var það hvorttveggja, að auðn og
hrikaleiki staðarins, ásamt hinni
brosandi sumarfegurð heillaði mig,
og þó meira hitt, að ýmislegt hefði
jeg kosið að skoða betur. En
kostur næturgistingar var enginn,
því að jeg hafði ekkert meðferðis
til þeirra hluta. Jeg fór því að
rölta upp eftir dalnum, því að
jeg hafði ákveðið að fara yfir
Víkurbyrðu, en hvorki skriðurnar
nje fjöruna. Mjer er nú einu sinni
þannig háttað, að þótt jeg vissi
að þessi leið væri ef til vill sú
örðugasta, þá þykist jeg ætíð ör-
uggari að hafa ekki sjóinn altof
nálægt mjer. En satt að segja var
jeg tekinn að þreytast, svo að jeg
hlakkaði ekki eiginlega til þess
að fara að klifra upp 700 metra
háa snarbratta fjallshlíð. Jeg fór
hægt fram dalinn, því að hvar-
vetna var nóg að skoða.
Fremst klofnar dalurinn í tvær
skálar eða botna. Fyrir miðju rís
upp þverhníptur hamraveggurinn
en upp úr botnunum eru kletta-
lausar skriður. Úr þeim syðri má
fara yfir í Fossdal, en leiðin upp
á Víkurbyrðu er úr nyrðri botn-
inum. Þar er sæmijega greiðfært,
og rís hlíðin stall af stalli, hvergi
er þar illbratt nema í efstu brekk-
unni. Sóttist mjer ferðin því greið-
legar en jeg hafði vænst, og var
því fyr en varði kominn upp á
brún.
Jeg minnist þess ekki, lað mjer
hafi oftlega hnykt við útsýni af
fjallsbrúnum og sett að mjer hálf-
gerðan óhug um leið, en svo var
þó þarna uppi á Víkurbyrðu.
Byrðan sjálf er þarna einungis
örmjór hryggur, sem næstum má
sitja klofvega yfir. Vesturhlíð
hennar niður í Víkurdal er snar-
brattar skriður með klettaklösum,
en ekki getur hún þó ægileg kall-
ast. En útsýnið til suðvesturs um
hálendið milli Ólafsfjarðar og
Fljóta er hið hrikalegasta, sem
jeg hefi augum litið. Hvarvetna
rísa upp örmjóir klettahryggir, en
upp úr þeim standa hvassbrýndar
hamrastrýtur og hyrnur. Undir
klettabrúnum sjest hingað og
þangað í hjarnfannir, en þar fyr-
ir neðan sortnar fyrir þröngum
dalskorum. Alt liggur þetta svo
óreglulega, sem framast má verða.
Það setur ósjálfrátt þá hugsun
að manni, að hvergi muni vera
hægt að fóta sig á tindunum á
þessum fjallaóskapnaði, og hver
sem það reyni, hljóti að steypast
niður í gínandi hengiflugin. Svo
sundurtætt og hrikalegt er lands-
lagið þarna úti á skaganum. Ó-
sjálfrátt flugu mjer í hug hend-
ingarnar úr Vaðalfjallabrag síra
Matthíasar, er hann lýsir hálendi
Vestfjarða svo:
„Mjer skín í heiði heljarbeina-
grind,
sem hroll og furðu vekur sálu
minni,
því flensað hræ af frumheims
jötunhval
úr f jötrum skaut þjer ís og laga-
brandur
með hengiflug, með hraun og
fjöll og dal,
„hræfareldur mínar“, svarar
Jörmungandur.
Niðurl.