Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1942, Blaðsíða 2

34
lesbÓk morqunblaðsinS
þeir nú umsvifamiklir og aðsúgs-
frekir, tóku sjer bólfestu í land-
inu og reistu sjer virki í ýmsum
höfnum. Segir Hvitfeld í sögu
Kristjáns konungs II. að þeir hafi
hreint og beint slegið eign sinni á
ísland, svo bændur vildu ekki
borga Dönum skatta og skyldur.
Hann getur og um virki þeirra
eða víggirðingar, og að þeir hafi
rænt nautgripum og sauðfje frá
íslendingum.
Kristján var þá, undirkonungur
föður síns í Noregi, og sendi hann
Hans Rantzow til íslands til þess
að stökkva Englendingum úr
landi. Tókst það, og var eitt skip
þeirra tekið, en öðru sökt.
Hugðu nú Englendingar á hefnd
ir og komu liðfleiri næsta ár. Ge-
orge King frá Yarmouth var helst
fyrir þeim og Richard Thomasson
frá London, Thomas frá Narwich
o. fl. Ljetu þeir greipar sópa um
skip það, er konungsskattur var
á og mikið af vörum, en drápu
konungsskrifara, Svein Þorleifs-
son og 8—10 menn með honum.
Danir mátu tjón sitt 10.000 £ en
þorðu ekki, vegna uggs við Svía
og Hansastaðina, að styggja Hin-
rik 8., og gengu því lint eftir
skaðabótum.
Kristján 2. kom til ríkis 1513.
Hann vildi vingast við Hinrik 8.
og hafa aðstoð hans til að brjóta
verslunarok Hansastaðanna af
Danmörku. Sendi hann tvo menn,
Hans Holm og Ditlev Smither til
Englands að semja um þetta.
Kvaðst láta sjer nægja, ef enskur
maður á íslandi hefði fararbrjef
frá yfirvaldi sínu heima fyrir, og
borgaði tolla. En Hinrik konung-
ur fór undan í flæmingi og gekk
svo um hríð.
Enn helst ófriður með íslend-
ingum og Englendingum. Árið
1514 söfnuðu Skaftfellingar liði
og fóru að Englendingum í Vest-
manneyjum. Höfum vjer ekki um
það aðra heimild en Biskupaann-
ála síra Jóns Egilssonar. í þeim
segir um þetta:
Á dögum biskups Stefáns Jóns-
sonar var slag í Vestmanneyjum
með engelskum og. Síðumönnum.
Þar fellu 9 engelskir, og einn
prestur af íslenskum, er síra Jón
hjet og var kallaður smjörnefur.
Hann helt Skarð í Meðallandi.
Fleiri sagnir höfum vjer af ó-
friði hjer við Englendinga á þeim
árum. En er Hinrik 8. hafði gert
frið við Frakka og unnið Skota,
þótti honum tími til kominn að
svara Danakonungi. Skelti hann
allri skuldinni á embættismenn
Dana á íslandi, sem vildi banna
þegnum sínum viðskifti við íslend-
inga, sem þeim væri til góðs. Og
um skaðabótakröfu Dana kvað
hann upp úr með það, að hún væri
bæði of há og órökstudd. Er svo
að sjá, sem Kristjáni kóngi hafi
gramist þetta, því að nú sendi
hann Sören Nordby til íslands til
þess að berja á Englendingum, og
skyldi hann reisa virki gegn þeim
bæði í Vestmanneyjum og á Bessa-
stöðum.
Sören Nordby var norskur
maður stórættaður. Var hann'
hermaður mikill bæði á sjó
og landi, og helsti hershöfð-
ingi þeirra feðga, konunganna
Hans og Kristjáns II. Hann var
höfuðsmaður hjer á landi, að
minsta kosti árin 1514—1517, en
hefir þó líklega fengið hjer þetta
vald fyr, en haft hjer umboðs-
menn.
Hingað til lands komu um þess-
ar mundir fleiri erlendir kaup-
menn en Englendingar. Ilansa-
kaupmenn voru hjer víða, og voru
sífelt viðsjár með þeim og Eng-
lendingum og dró oft til ófriðar.
Virðist svo, sem íslendingar hafi
verið hlyntari Þjóðverjum og
þótt Englendingar fá makleg
málagjöld, þegar þeir þýsku
börðu á þeim. Mestur bardagi milli
Þjóðverja og Englendinga var
háður í Hafnarfirði og segir síra
Jón Egilsson svo frá Itonum:
Þar nokkrum árum eftir nær
datum vor 1518, eður þar um, var
slag með engelskum og Hamborg-
urum í Hafnarfirði. Þar lágu þeir
samt þá enn með stór skip og
mannfjölda þrennum 100, inn hjá
Fornu-búðum. Hamborgarar vildu
fá sjer höfn einhverja, og þótti
sú hin besta hjer, og vildu því
rýma hinum á burtu. Þeir komu
upp á þá í útrænu, svo reykinn
lagði allan inn á þá engelsku, en
þýskir höfðu klætt bæði skipiu
með sængum ofan í sjó. Þeir
fengu sjer til liðs 48 menn af
þýskum úr Vatnsleysu og úr
Keflavík, Bátsendum og Þórs-
höfn. Af þeim öllum komu ekki
aftur utan þeir stöku 8, en hinir
40 lágu eftir dauðir. Þó unnu
þýskir og rýmdu hinum í burtu
og fluttu sig fram á eyri, og hafa
þar legið síðan, en engelskir tóku
sjer þá höfn í Grindavík, og lágu
þar lengi.
Fornubúðir, sem getið er bæði
hjer og í fyrri bardaga í Hafn-
arfirði, munu hafa verið þar sem
enn sjer leifar 2 stórra búða í tún-
fætinum fyrir austan Hjörtskot,
en búð Hamborgara fram á eyr-
inni mun hafa verið þar sem nú
heitir Skiphóll á Hvaleyrargranda.
Um síðustu aldamót fóru að
finnast mannabein og gripir í
sjávarbakkanum hjá Hvaleyri og
1925 fundust þar 3 beinagrindur,
sem Matthías Þórðarson þjóðminju
vörður athugaði. Var ein af
öldruðum manni, en 2 af ungum.
Höfðu þær verið dysjaðar utan
kirkjugarðs, en á Hvaleyri var
kirkja eða bænhús fram yfir 1760
og kirkjugarður. Þjóðverjar áttu
og kirkju á Hvaleyri. Ef beina-
grindur þessar eru frá bardögun-
um hafa þær sjálfsagt' verið af
Englendingum, sem taldir hafa
verið óbótamenn. En M. Þ. hygg-
ur þó að þarna muni hafa verið
dysjuð lík sjórekinna manna. (Ár-
bók 1925—26).
Um þær mundir, sem seinni bar-
daginn var í Hafnarfirði, eða þó
heldur nokkru áður, gerist nýr
þáttur í sögu íslands, og mundi
vera alt öðru vísi umhorfs hjer
nú, ef leyniráð þau, sem þá voru ,
brugguð bak við tjöldin, hefði
náð fram að ganga.
Árin 1517—18 var Kristján 2. í
peningaþröng, og tók hann það
þá til bragðs, að senda Hans Holm,
þann er áður getur, til Hollands
og Englands í þeim erindum að
selja eða veðsetja fsland.
Minnisbrjef Holms, sem hann
hafði meðferðis, er mjög merki-
legt. Það er á þessa leið:
„Erindi Hans Holms viðvíkj-
andi íslandi.
Hann á f.vrst að bjóða Hollend-
ingum í Amsterdam og Water-