Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1942, Blaðsíða 1
4. tölublað.
Sunnudagur 15. mars 1942.
XVII. árgangfur.
Peder M. Sörensen:
NORRÆNAR BÓKMENTIR
OG NORÆN HUGSJÓN
Oþarft œtti það að vera að
benda á, að þýðing bók-
mentanna og áhrif þeirra á fjöld-
ann hafa stórum dvínað síðasta
oiannsaldurinn. Spyrjið þá eldri,
Sem lifðu æskuárin kringum síð-
llstu aldamót og hafa fylgst með
tímanum síðan — það er ekki að-
eins viðkvæðið um „góða gamla
^a8a“, sem veldur því, að þeir
meta bækur þeirra tíma meira en
bækur nútímans. Þá var vorhugur,
bjartsýni og umbótahugur í landi.
^argt þurfti enn umbóta við, en
þflð átti fyrir sjer að batná. Bjart-
ari barnslegar vonir voru að baki
jafnvel bitrustu húðflettingarlýs-
mgum. Lítum — hvað Danmörk
suertir — t. d. á bækurnar „Pelle
®r°breren“ eftir Andersen Nexö,
»Gyldholm“ Skjoldborgs eða
i-Börn reiðinnar“ eftir Aakjær.
hað var ekki hatur sem þessir
llPpreisnarmenn prjedikuðu, þó ó-
8oaldan væru þeir sakaðir um það.
£að var ást til lands og þjóðar,
sem þejr þ0j^u etKi að sjá að
fttti bágt. Umbætur! Því gamla
Var sagt stríð á hendur! — Ekki'
Vegna umbótanna sjálfra, heldur
^ þess að „færa eitthvað til
rjetts horfs“.
Sá, sem er svo gæfusamur að
&fa alist upp á heimili, er orðið
hefir fyrir áhrifum frá lýðháskól-
unum og „hefir áhuga fyrir bók-
mentunum (það var að vísu ekki
tekið svo djúpt í árinni, að slík
lýsingarorð væru notuð), man ef-
laust hvílíku uppnámi þessar bæk-
ur ollu. Það var rætt um þær
löngu vetrarkvöldin, þegar granna
bar að garði — talað um þær
langt fram á nótt eftir að börnin
voru háttuð og líkast til sofnuð
fyrir löngu. Það var eitthvað að
gerast í Danmörku þá — eitthvað
alvarlegt og vissulega eitthvað
gott. Og bækurnar voru boðberar.
En stundir liðu fram. Kvik-
myndin barði líka að dyrum í
smábæjunum og tók að leggja
undir sig hugmyndalíf æskunnar.
Rás heimsviðburðanna herti á sjer
og blöðin breyttust smám saman.
Þau höfðu verið hæglátur og á-
reiðanlegur boðberi og gerðust nú
gífurtíðindasmiðjur. Það varð sí-
endurtekinn æsandi viðburður að
opna blaðið og lesa um hrikalega
atburði, stórslys, hneyxlismál og
annað það, sem hrópað var um
með stórum fyrirsögnum. Blöðin
liermdu eftir kvikmyndinni, stálu
tækni hennar. Nú var hætt að
lýsa atburðunum sem sannast og
rjettast, heldur voru þeir bútaðir
niður — stækkaðir og smækkaðir.
Og hraðinn stóraukinn. Augun
hoppuðu sjálfkrafa yfirskrift af
yfirskrift, svo að lesandinn gerði’
sjer heila mynd í einni svipan, og
gleymdi oft að athuga, hvort hún
bygðist á smáatriðunum.
Og útvarpið kom. Hnötturinn
gekk saman, l|ann komst fyrir í
gjallarhorni. Ameríka, Japan, Ástr
alía, Þýskaland, háðu kappakstur
í ljósvakanúm.
Hvernig vegnaði bókinni, sem af
náttúrunnar hendi er hljóðlát, í
þessum fjelagsskap? — Bókin er
ekki rómhvellur kallari, sem hóar
fólki saman og orgar gífurtíðindi
á gatnamótum. Hún á heima í
hljóðum, lokuðum klefum, þar
sem einstaklingurinn hugsar, lætur
hugann fljúga og berast í einver-
unni. Útvarp, blöð og kvikmynd
snúa sjer til fjöldans og hafa
tamið sjer ótrúlega gott lag á að
heilla hinn jeg-lausa og þarafleið
andi hina hugmyndasnauðu og á-
byrgðarlausu hópsál, en bókin
getur aðeins snúið sjer til ein-
staldingsins. Eðli hennar er að
vera boðberi milli manna, sem
hver um sig eru einir. Hún er
óaðskiljanleg einstaklingseðlinu og
skilur illa málið, sem fjöldinn
talar. Bókin er óframfærin, jafn-
vel þegar hún talar um hin inni-