Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1942, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
101
lygð í lastkvæði,
loki á bláþræði.
Jeg vel úr þessari vísu ljóðlín-
Uria sultur í sjálfræði. Sú ádrepa
tekur til íbúa allra landa. Hjer í
andi þóttu, á dögum Hallgríms,
núsgangur og tómthúsmenska
Vera afleiðing af sjálfstæði því,
aem fólkið kaus sjer, það sem ekki
nnni fótum sínum forráð, en
''ddi ekki vera í ársvistum. Sveita
®ndurnir litu lausamenskuna
^kýru auga og sjálfræðishvatirn-
ar> sem komu í bág við hagsmuni
beirra, einkanlega þegar hart var
arferði. Þá gengu umrenningar
”°fan á“ bjargálna bændum og
þyngdu þeim. Sjálfræði manna
Ut i iöndum veldur því, að ræfla-
J^úgur sest að og margfaldast i
°rgunum og slíkt hið sama ger-
lst í þorpum vorum, þó að í
minna mæli sje. Hitler hefir fund
, ráð við sultinum (eða atvinnu-
s orti) — Sem stafar af sjálf-
r®ði __ ef ráð gkyldi kalla En
ekki er mjer kunnugt, hvort fólk-
1 unir betur hag sínum við þá
arðstjórn, sem „setur hvern
mann á koppinn“ nokkurnveginn
Saddan, heldur en „sulti í sjálf-
ræði“, Gömul baga túlkar þetta
Ul á sína vísu og kennir þar
ess hófs, sem „tómlátur mör-
andi“ hefir til brunns að bera:
»Saett er flest í sjálfsbúi;
svona er best jeg heimfæri
þrautavafstur muna míns;
maklegastur hver er síns“.
p p
; a. s.: maklegt er, að hver og
6!nn liggi eins og hann hefir um
búið.
K°TSÆLAN.
Römm er reyksvæla,
rýrleg kotsæla,
mosug mýrdæla,
marklaus barnsgæla,
slysin þjóð þræla,
Þefill moðbræla,
óholl andfæla,
bpur náttkæla.
. ^arna er kotsælan kölluð rýr-
Það mun Hallgrímur hafa
eynt- Hann var snauður að fje-
g Unum, þó embættismaður væri!
aidgyðjan skapaði honum eng-
r ^jeþúfur. Sú unnusta drepur á
^ eit huga elskhuga síns og læt-
r hann gleyma umsýslu og vinnu
rögðum. Hún mun hafa „í kot
8að“ Hallgrími og mun Saur-
bærinn hafa verið illa hýstur,
þegar skáldmæringurinn bjó þar.
Höfundur Hávamála drepur á
„kotsæluna rýrlegu“, eða hefir
hana í huga, þegar hann kveður
svo að orði:
„Ef tvær geitur eiga sjer
taugreftan sal —
þat er þó betra en bæn“.
Þ. e. a. s.: skárra en að lifa á bón-
björgum. Tvær geitur geta tákn-
að þarna mannkindur, sem búa
að sínu, þó lítið sje. Hallgrímur
afgreiðir kotungsháttinn með
tveim orðum: „rýrleg sæla“ er
hans.
Einar H. Kvaran kveður óvenju
lega fast að orði, þegar hann tal-
ar um „andstygð fátæktar", enda
verður því ekki neitað, að mikill
og margskonar viðbjóður er oft
og víða förunautur hennar. En
Hallgrímur talar um fátæktina
beiskjulaust. Hann var harðorð-
ari í skáldskap sínum um syndina
en fátæktina; mun hafa litið svo
á, að ekki væri fátæktin móðir
syndarinnar, enda er hún ekki
það nema stundum. Hallgrími
var ríkari í huga voðinn, sem
manninum stafar af syndinni en
háskinn, sem honum stafar af fá-
tæktinni.
HÆTT ER . . . .
Hætt er: hál bryggja,
höfðingsbarn styggja,
hruman karl hryggja,
á heiði um nótt liggja,
fje af þjóf þiggja,
í þjóðleið hús byggja,
trúan túlk hyggja,
tala í áheyrn þriggja.
- Hallgrímur hefir þarna leynd-
armál undirskilið, og málshátt-
inn gamla: þjóð veit, ef þrír vita.
Þetta þýðir undir niðri: vertu
orðvar. En fæti manns er nauð-
synleg varkárni, eigi síður en
tungunni. Svo reyndist sveitunga
mínum nýlega, að hafnarbryggju
er hætt — hættuleg — þó breið
sje, jafnvel á sumardegi. Hann
var að binda vörur á bíl við skips-
hlið, hnykti fast í reipi, svo að
það slitnaði og hraut hann þá út
af mannvirkinu í sjóinn, stein-
sökk og druknaði. Menn horfðu
á þennan óvænta atburð, en fengu
eigi að gert í nógu skjótu bragði.
Hallgrímur hittir hvarvetna í
mark. Um hann má segja það hið
sama, sem höfundur Kormáks-
sögu mælir: „Og váru á honum
augun hvaðanæva".
Enginn skyldi ætla, að orð-
hepni skáldspekinga sje tilviljun
(hálf)ósjálfráð. Vandvirk skáld
leita að orðum og setningum, sem
fela í sjer víðtækan sannleik og
luma á hálffólgnum hugmyndum,
sem verða því merkilegri, sem
þær eru betur gaumgæfðar. Speki
Hallgríms er útlistuð í Passíu-
sálmunum með því móti, að hann
heimfærir ritningargreinarnar
til mannlífsins og leggur þannig
náðarmeðulin á borð með sjer —
ef svo mætti að orði komast. 1
samhendunum er engri útlistun
beitt. Skáldið ætlar lesendunum
sjálfum að bjarga sjer eins og
best gengur. „Mitt er að yrkja,
ykkar að skilja", sagði Benedikt
Gröndal. Mörg skáld hafa hugs-
að því líkt. En þá er undir hæl-
inn lagt, hvort alþýða festir sjón-
ir á fiskunum, sem liggja undir
steini, eða sjest yfir þá, þó ydda
kunni á sporði.
HUGUR KVENDA.
Hætt’ ei á: hug kvenda,
hljesvök nýrenda,
úr höfn í hríð venda,
harðan ljá benda,
steini yfir hús henda,
hæða ókenda,
barn til sjós senda,
svíkja útlenda.
Það verður eigi vitað með
vissu, hvort Hallgrímur hefir
haft Guðríði konu sína í hug
(Tyrkja-Guddu), þegar hann í
þessari vísu varar við „hug
kvenda". Hann er þögull í kvæð-
um sínum um heimilishagi sína.
Verið getur, að Hallgrímur hafi
litið á konu sína svipuðum aug-
um, sem Sókrates leit á Zan-
þippu. Slíkum mönnum getur
sjest yfir næstu grös, kosti þeirra,
af því að þeim verður starsýnt á
fjöllin, sem fjarskinn gerir blá,
og eyjarnar, sem hillir úti á
fjörðum.
Hallgrímur varar þarna við
hug kvenda. Það orð þýðir nú
miðlungskvenmann eða ljelegri.
En ef val- er skeytt framan við
kvendi, þýðir orðið sama sem af-
bragðskona. Annars er það kyn-
legt, hve skáldinu hefir verið
tamt, að hallmæla konum fyrir