Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1942, Blaðsíða 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
117
danski varði Skúla Thoroddsen í
hæstarjetti Dana og skýrði orsök
þess, að sýslumaður hefði ekki
haft með sjer þingbókina norðuj
a Hornstrandi.r, kvað hann snjó-
inn þar vera — um sumarsól-
hvörf — í klof og mitti. Sá snjór
var vafalaust mikill og vondur.
I fyrravetur, eða hittiðfyrra,
var það haft eftir veðurspánni í
útvarpi, að á næsta dægri „væri
von um hríð‘f — handa skíða-
ftiönnum, sem rendu hýru auga
Hellisheiðar. Von um hríð og
snjó! Háaldraðir menn, sem nú
eru með rjettu ráði,, muna 10 vet-
ur svo snjóþunga, að lá við fjár-
felli víðsvegar á landinu vegna
jarðbanna.
Mönnum, sem lenda í bónda-
heygju og heljargreipum harð-
ledanna, sem fannfergja orsak-
ar og skapar, verður bæði sjálf-
rátt og ósjálfrátt að varpa önd-
lnni mæðilega gagnvart þeim
hugsunarhætti, sem leggur bless-
un sína yfir hrið og snjó — morð-
ingja manna og fjenaðar í landi
noru um 1000 ár.
Hallgrímur sá langt og horfði
Hjúpt, þegar hann varaði við gist-
lng á heiðum. Þó að spámaður
s.lái fram í ókominn tíma, er hann
li'ka gæddur varúð hægfara
reynslu. Visku Hallgríms sjest
eigi yfir það, að vara við „þræði
snarspunnum". Lesanda grunar,
að gamli maðurinn hafi haft bak
við eyrað þá óeirnu og fljótvirku
Hamsókn, sem sjest eigi fyrir
vegna ákafa og tekur fram fyrir
hendurnar á náttúrunni. Það
Hjótræðisstarf hefir samkepni
bjóðanna unnið, sem nú hefir
komið öllum þjóðum veraldar á
heljarþröm. Skáldið í Saurbæ
^iinnir á það, að oft sje „loki á
hláþræði“. „Þráður snarspunn-
inn“ verður með ,,lokum“, svik-
ulum (snurðum). Sennilegt er, að
nafnið sje tekið frá Loka svikula
as, snurðubendillinn látinn heita
1 höfuðið á þeim óþjála öfug-
uega . . .
Þráðurinn var snarspunninn,
sem Guðrún Ósvífursdóttir spann
a þeim degi, sem Kjartan var veg
*nn. En Darraðarvefurinn, sem
gerður var úr þeim þræði, var og
varð blóði drifinn. Því betur, sem
Vandað er til spuna örlagaþráða,
því færri sem bláþræðir og lokar
eru á þráðum þeim — því hald-
betri verða þræðirnir.
GAMAN OG ALVARA.
Vísurnar í Samhendum eru því
sem næst hálft hundrað og átta
ljóðlínur í hverri — alls um 400.
— Hver hending felur í sjer heild
arhugsun, efni hverrar er eins og
niðursoðinn kjarni, sem lumar á
miklum kosti, eða kjarna. Hall-
grímur segir í lok fyrri kafla, að
kvæðið sje- „gaman og alvara“.
Þetta er fyrirsláttur. Kvæðið er
alvara frá upphafi til enda. En
vera má, að höfundurinn hafi
gert það að gamni sinu á þann
hátt, að það sjíe kveðið til dægra-
dvalar í aðra röndina, á hinn
bóginn til þess að kanna þolrif
og fótfimi skáldgáfunnar. Sumir
menn þreyta skák við sjálfa sig
eða aðra til að reyna hugkvæmni
sína. Aðrir glíma við að skapa
uppfyndningu og er þá fengist
við hugarburð eða hugmynd.
Skáld sem velur sjer örðugan
bragarhátt, hefir gaman af, eða
honum er ánægja að sigfa
örðugleika þeirra, sem hann skap-
ar sjer.
Samhendur Hallgríms gætu
verið efni í svo margar ritgerðir,
sem ljóðlínurnar eru margar.
Hann gerir ýmist að kafa, vera
djúpsyndur, eða hann bregður
sjer á flug, og er byrsæll hvora
íþróttina, sem hann leikur. Hátt-
urinn, þó erfiður sje, hefir ekki
sett hann í örðugri klípur en svo,
að sjaldan bregður fyrir orði,
sem er ógeðfelt vandlátum ís-
lensku manni. En sum orð eru
fágæt eða nýyrði. Þá list, að
mynda nýyrði, hafa skáldin iðk-
að að fornu fari og enn eru þau
við það heygarðshorn. Það er
skáldanna náttúra að frjóga tung
una.
Orðabók yfir skáldamálið sýn-
ir og sannar, að tunga skáld-
mæringa hefir eigi gripið í tómt,
þegar þeim lá á að vera fund-
vísir. Hallgrímur mundi hafa
orðið gersemasmiður orða, ef
uppi væri á vorri tíð. Það sýna
Samhendur enn betur en Passíu-
sálmar hans, því að í þeim er
orðavalið eigi allskostar fullgilt
eða ákjósanlegt.
HÁLFKVEÐNAR VÍSUR.
Skáldskapur þessa kvæðis er
að sumu leyti bundinn í orðum og
hrynjandi tungutaksins. En að
sumu leyti má lesa hann milli lín-
anna. Hver ljóðlína er hálfkveð-
in vísa. Lesanda er ætlað að
botna hverja setningu. Þó að
hver hugsun sje saman þjöppuð,
svo sem mest má verða, er samt
svigrúmið rúmt fyrir getgátum
og ágiskun. Taka má eitt dæmi
enn úr kvæðinu. Hallgrímur var-
ar við: „í hríð úr höfn venda“
(skipi). Ætla mætti, að sjómenn
þyrftu eigi slíkra leiðbeininga.
En stutt er síðan þaulreyndur
sjómaður ljet úr Húsavíkurhöfn
í hríð, þvert á móti vilja vensla-
manna í Víkinni, ætlaði til Þor-
geirsfjarðar, einn í vélbát. Brim
var í uppgangi, skamdegisnótt
var í aðför. Hann fórst. —
Hús má kalla höfn, þegar orða-.
leik er beitt. Eitt sinn var fólk í
mínum bæ búið til ferðar á
skemti samkomu, langt í burt.
Hríð var í aðsigi og hikaði hóp-
urinn á hlaði, eða í bæjardyrum.
Vinnukonu minni líkaði illa þetta
hik og mælti í fullri alvöru: „Ver-
ið ekki að bræða þetta, raggeitur,
von úr viti. Við skulum fara áður
en hann brestur á“. Griðkonan
viðurkendi ekki, að kapp væri
best með forsjá.
Það einkenni, eða mark, er á
góðum skáldskap, að lesanda, sem
er vitiborinn, finst því meira í
hann spunnið, sem oftar er les-
inn, enda sje gaumgæfni beitt við
lesturinn, sem brýtur efnið til
mergjar. Samhendum Hallgríms
Pjeturssonar er ekki gert of hátt
undir höfði, þó að þrílesnar sjeu
með athygli og gaumgæfni.
Þar er um svo auðugan garð
að gresja; moldin í honum er
svo djúp, himininn uppi yfir hon-
um svo hár, áttirnar umhverfis
svo víðáttumiklar, að þeim eru
engin takmörk sett.
Guðmundur Friðjónsson.
í Kansas City var kaupmanni
einum skýrt frá því, að hann
mætti ekki selja unglingum hvell-
hettubjrssur nje baunabyssur, en
það- var ekkert í veginum fyrif
því, að hann seldi þeim hagla-
byssur.