Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1942, Blaðsíða 6

142
LBSBÖK MOBGUNBLAÐSINB
Ólafur Jóh. Sigurðsson:
Skáldið á Víkingavatni
(Af vangá var fyrrihluti þessar
greinar, sem birtist í síðustu Lesbók,
skift í miðri setningu og er því prent-
aður upp kafli frá síðustu greinarskil-
um. Lesendur og höfundur eru beðnir
velvirðingar á þessum mistökum).
Það var yndi hans að gera
samanburð á skáldskap Gíöndals
og nútímabókmentunum, reiða
hvort tveggja fyrir framan sig á
gæðingi mælsku sinnar, þótt bagga
munurinn væri meira en lítið ó-
sanngjarn. Skáldskapur Gröndals
varð í munni hans að skrautbúnu
lystiskipi, hlöðnu gersemum, en
nútímaskáldskapurinn hinsvegar
að lífshættulegum flatbytnum eða
beinlínis manndrápsbollum. Hann
líkti ungu rithöfundunum við dæma
lausa jarðvöðla, sem þættust vera
stórspekingar, en kynnu þó ekki
að segja sögu eins og gömlu menn-
irnir, heldur væðu þeir elginn um
alt og ekki neitt, ýmist volandi
út af einhverju pilsinu eða þjett-
ingsmontnir að tilefnislausu, uns
þeim dytti snögglega í hug, að
hætta við alla vitleysuna, án þess
að slá nokkrum botni í hana, —
reyndar var ekki við því að bú-
ast, þar sem upphafið var oftast
nær eintómt þvaður út í bláinn.
Jeg býst við, að um þessi efni
hafi Björn Þórarinsson varla get-
að fengið óheppilegri og forhertari
lærisvein en mig. Jeg maldaði
altaf í móinn, en svo illa vildi til,
að hann hafði lesið eitthvað eftir
mig og var ekki í neinu högg-
staðahraki, þegar hann tók mig
til bæna. Hann hætti ekki, fyrr
en hann hafði reytt af mjer hverja
fjöður, en þá huggaði hann. mig
með mörgum ágætum heilræðum,
sem hann skar ekki við neglur
sjer fremur en ádrepurnar. Og
þessar eldskírnir hans voru svo
hressilegar og skemtilegar, að jeg
get aldrei stilt mig um að brosa,
þegar jeg rifja þær upp fyrir
mjer, enda voru þær löngum
gamni blandnar. Björn Þórarins-
son fór ekki í launkofa með álit
sitt á mönnum og málefnum. Hann
var svo hreinhjartaður, falslaus
og opinskár, að hann ávann sjer
hylli allra, sem mátu slíka eigin-
leika nokkurs, en hinsvegar grun-
ar mig, að sumum læðupokum
hafi þótt nóg um, þegar hann las
yfir þeim pistilinn.
Jeg mintist á það áðan, að mjer
hafi virst Björn Þórarinsson sam-
an slunginn úr mörgum og ólíkum
þáttum. Þegar jeg leit inn til
hans á morgnana, var hann kann-
ski önnum kafinn fræðimaður og
sagnaritari, sem grúskaði í göml-
um bókum og skjalfesti hálf-
gleymdar sögur. Um hádegi var
hann skáld, sem orti kvæði' og
glímdi við gátur lífsins. Um nón-
bil var hann ræðumaður, sem bar
víða niður. Og svo fjekk hann
kannski samviskubit um miðaft-
an: Þá var hann bóndi, sem tal-
aði um heyskapinn og tíðarfarið,
söluhorfur á komandi hausti og
afkomu búskaparins. Mjer er
samt óhætt að fullyrða, að meðan
jeg dvaldi á Víkingavatni var
haim oftast skáld, en sjaldnast
bóndi.
Eins og að líkum lætur var
hann gæddur ódrepandi löngun til
skáldskapariðkana og ritstarfa, en
gat ekki fullnægt henni nema þá
að nokkru leyti síðustu og dap-
urlegustu ár ævi sinnar, þegar
hann var lagstur í rúmið, van-
heill og farinn að kröftum. En
einmitt á þessum hamingjusnauðu
árum ritaði hann af mikilli elju,
þótt hann hefði varla þrek til
þess að sitja uppi og höndin
skylfi. Jafnframt bóklestri sínum
skrifaði hann niður ýmiskonar
fróðleik, samdi löng sendibrjef tit
vina sinna og sona, orti fjölda
kvæða og vísna. Hann var fljótur
að hugsa og snar að koma fyrir
sig orði. Einu sinni horfði jeg á
hann yrkja langt tækifærisljóð á
tæpum hálftíma. Kvæði þetta var
merkilegt fyrir margra hluta sak-
ir, enda væri freistandi að birta
það og sögu þess við tækifæri. —
En sá var ljóður á ráði Bjarnav
Þórarinssonar, að hann lá ekki
yfir skáldskap sínum og hirti ekki
um að fága hann nje endurbæta.
Hann mátti ekki vera að því.
Jafnskjótt og hann hafði lokið við
eitt verkefnið, knúði annað á, því
að andríki hans var eins og sífoss-
andi elfur, sem mókir hvergi í
hyljum á leið sinni til óssins. Ef
til vill hefir honum líka fundist,
að hann væri orðinn of gamall til
þess að beita meitlinum og kosið
heldur að móta í skyndi sem flest-
ar hræringar huga síns. Þessvegna
mun ekkert geymast ritað, sem
tjái til nokkurrar hlítar snildar-
eðli þessa einkennilega manns eða
gefi viðeigandi hugmynd um per-
sónuleik hans. Ljóðin, ritgerðirn-
ar og sendibrjefin bera að vísu
glöggan vott um mikla málgáfu,
stílleikni og rímfimi, en eru þó
lítið annað en tvístringsbrot úr
auðugri námu, sem fáir vissu um
og ennþá færri kunnu að meta
sem skyldi. Væri þessum brotum
safnað saman, myndu þau vera á-
þekkust máðum ljósmyndum af
Birni Þórarinssyni, þar sem vinir
hans sakna svipbrigðanna, dýptar-
innar í andlitsdráttúnum og hinna
skæru og hýrlegu leiftra, sem
gáfu augum hans ógleymanlegan
blæ. Hinu má ekki heldur gleyma,
að hann var hniginn að árum og
heilsufarinn, þegar hann fyrst gaf
sjer tóm til að dýfa penna í blek.
Hann fann líka sárt til þess sjálf-
ur og hafði oft orð á því, að anda-
gift og þróttur æskudaganna væri
löngu orðin föl minning, sem megu
aði ekki að kveikja ljóma í kaldri
hrímþoku ellinnar, að ævin væri
í rauninni liðin hjá, áli þess að
bann hefði nokkuð getað mentað
sig eða si'nt hugðarefnum sínum.
En hvaða tálmanir ollu því, að
þessum mikla hæfileikamanni
tókst ekki að ryðja sjer braut til
vegs og frama á þann hátt, sem
hann þráði ? Hvað hindraði hann
í að komast á fund mentagyðj-
xinnar ? Hversvegna fjell hann fyr-
ir ofurborð, áður en líkamsþrek
hans var raunverulega sorfið í
sand ?
Á uppvaxtarárum Bjarnar Þór-