Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1942, Síða 1
12. tölublað. Sunnudagur 10. maí 1942. XVII. árgangur.
ALÞJÓÐASAMBAND
VÍSINDANNA
egar forseti Bandaríkjanna.
birti þær meginreglur, er
raða eiga endurreisnarstarfi lýð-
r£eðisríkjanna eftir stríðið, þá
Serðu menn sjer ekki fulla grein
fyrir hinum víðtæku ályktunum,
sem skylt er að draga af yfir-
lýsiugu hans. Forsetinn hefir raun-
ar gerbreytt hugtaki lýðræðisins
^eð því að gæða það nýjum
^gsjónum. Hann lagði lýðræðis-
rikjunum á herðar miklu víðtæk-
ari skyldur en þau nú hafa. Þau
eiga ekki aðeins að halda uppi'
^gum og reglu, heldur og taka
UPP margvísleg skapandi störf og
stjórnarathafnir, er miða að sem
P^estri efnalegri og andlegri vel-
Seugni borgaranna.
Roosevelt forseti hefir sett lýð-
^œðinu nýtt markmið með því að
^ýsa yfir því, að framvegis verði
a^ samstilla átökin til þess að
Srundvalla og tryggja málfrelsi
°£ trúfrelsi og frelsa menn frá
skorti og ótta. Þar með eru skil-
^reindar skyldur hins komanda
^ýðræðis og markmið þess nánar
ukveðin. Þær svara, nálega orði
^ orðs, til ríkishugtaks Spinoza
1 riti hans um „Trúmál og stjóm-
mál“:
• >.Aðalmarkmið ríkisstjórnar er
ekki að stjórna eða halda mönn-
Pm í skefjum með ótta, nje að
láta hlýða sjer, heldur þvert á
móti að frelsa hvern mann frá
ótta, svo að hann geti lifað sem
öruggastur ... Nei, markmið ríkis-
stjórnar er ekki að gera skyni-
gæddar verur að skepnum eða vjel
brúðum, heldur að gera þeim fært
að þroskast andlega og líkamlega
í öryggi og beita skynsemi sinni
hömlulaust. Verkefni ríkisstjórn-
ar er í rauninni að tryggja frels-
ið“.
Mep-inregla
og framkvæmd.
Mannfjelagið hefir gerbreytst
síðan markgreifinn af Argenson
á miðri átjándu öld hvatti ríkis-
stjórnirnar til að vera athafna-
minni og ráðlagði eftirminnilega
þeim, sem með völdin færu:
„Laissez faire, morbleu! Laissez
faire!“ („Athafnafrelsi, í herrans
nafni! Athafnafrelsi!“) Fjelagslíí-
ið er orðið svo rammbundin heild
nú á tímum og samband ríkis-
stjórnar og mannfjelags svo
breytt, að bráðnauðsynlegt er að
finna, hvernig þessari meginreglo.
skal beitt. Þetta verkefni, að skil-
greina skyldur ríkisstjórnar, hefir
forsetinn leyst af hinni mestu
stjórnspeki með hinni nýju skil-
greiningu sinni á því sviði, sem
lýðræðisstjórn ætti að láta til sín
taka, og hinu, sem hún ætti að
láta afskiptalaust.
En svo þróttmikil og ákveðin
sem yfirlýsing Roosevelts er, þá
er hún ekki annað en lýsing á
hugsjón. Hann bregður upp sýn
af öflugu lýðræði og lýsir háleit-
um markmiðum þess. En orð hans
eru ekki „Sesam, opnist þú!“
Það þarf að afla tækja og starfs-
manna til. þess að byggja upp hið
nýja mannfjelag í samræmi við
nánari ákvarðanir, sem leiða má
af meginreglum forsetans; að öðr-
um kosti verður yfirlýsing hans
að lokum loftkastali. Vjer skulum
því rannsaka aðalatriði þessárar
yfirlýsingar og reyna að snúa
þeim í hagnýta stjórnmálastefnu.
(1) Málfrelsi. — Það hefir verið
varðveitt í þeim lýðræðisríkjum,
er enn standa. En það er miklu
minna virði, ef mentaðan og rýn-
inn anda vantar. Málfrelsi verður
að vera samfara stöðugri viðleitni
á því að hefja talmál og ritmál
á hærra stig og skerpa dómgreind
alþýðunnar. Málfrelsi án rýninnar
samvisku gerir að jafnaði hugsun
og mál lágsigldari, og má sjá
þess merki á vorum dögum á hinni
miklu grósku annars og þriðja
flokks bókmenta, á því, að sjón-
leikar verða nú afbrigði reyfara
eða gljámyndablaða, á andleysi
kvikmyndanna og á því, að meðal-
menskan veður uppi á dagskrám
útvarpsins.
(2) Trúfrelsi. — Það er í sjálfu
sjer mjög lofsverð hugsjón, en það
er ekki jákvæð hugsjón. Það þarf