Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1942, Side 7

LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN9
167
Vigfús Guðmundsson:
Efnahagur Hallgríms
Pjeturssonar
í Lesbók Morgunblaðsins 5. og
* 12. apríl hefir Guðmundur
skáld á Sandi ritað góða grein
nm „Samhendur“ H. P. Br það
þarft verk og þakkarvert, þegar
glöggslrygnir menn útskýra fyrir
almenningi snilli þá og speki, sem
felst í ljóðum þessa frábæra skáld-
mærings. Margar eru perlurnar
þar, sem enn er ókafáð eftir og
huldar liggja í hafi fáfræði,
gleymsku og skeytingarleysis. Og
er mesta nauðsyn að opna þá lok-
nðu skel, í augsýn æskulýðsins í
landinu.
Eigi ætla jeg mjer þá duh að
geta „betrumbætt“ eða útskýrt
orðkyngi H. P., svo að við hæfi
sje og honum samboðið. En út af
nefndri grein vildi jeg gera að-
eins þrjár lítilsháttar athuga-
semdir.
1. Um fátækt Hallgríms Pjet-
urssonar hefir oft verið rætt og
ritað, og hann hefir jafnvel verið
talinn meðal ölmusumanna að síð-
nstu. Ekki er vafi á því, að hanu
hafi verið fátækur framan af æv-
inni, og líklega árin öll, sem hann
var prestur á Hvalsnesi (1644—
51). En jafn vafalaust er það,
að honum leið betur og varð
hjargálna í Saurbæ, meðan hann
hjelt þann stað, 1651—69. — Þyk-
ist jeg hafa fært nokkur rök fyr-
it því í kverinu: „Ævi Hallgríms
Pjeturssonar". Sjerstaklega með
því, hversu vel honum tókst að
skila af sinni hendi eign staðar-
ins.
Við úttektina 5. maí 1669
voru 6 menn (próf., pr„ lögrm.,
váðsm. og bændur tveir). Lýsa
beir 11 aðgreindum húsum, og
síður en svo lakari en þá gerðist
á betri bæjunum, enda var ekk-
ert lagt ofan á þau. Baðstoðuhús-
ið hafði H. P. bygt upp eftir brun-
attn, þá fyrir 7 árum, og er það
talið „alt vel stæðilegt að viðum
og veggjum“. Um skálann er sagt:
„húsið vænt og vandað“, og skála-
húsið (skálabúrið) : „Vænt, með
standþili að framanverðu", og
loks: „Allir bæjarveggir eru ný-
ir“. Hjer að auki var skemma,
fjárhús og „sextán nauta fjós“,
með hurð og dyraumbúningi, svo
og „minna f jósið“. Ekkert af þessu
sýnir kotunglegan búskap. Sama
var að segja um kirkjuna, að
öðru leyti en kirkjumuni, sem
voru býsna fátæklegir. Árið áður
en bærinn brann hafði H. P. bygt
upp kirkjuna. Nú var hún 8 ára,
„sterk og stæðileg“, og betri en
sú er hann tók við. Hafði hann
bætt við glugga og þiljum m. m.,
og að auki lánað sjálfur mikið
fje til byggingarinnar. Svo að nú,
eftir 8 ár, átti hann enn hjá kirkj-
unni 220 álnir (2 kýrverð). —
Bæði húsakynnin og efnahaginn
með aðbúnaði og ástæðum öllum,
verður hjer að marka á mæli-
kvarða 17. aldar, en hann er að
öllu leyti gjörólíkur mælikvarða
20. aldar hjer á landi. „Skilvís-
lega“ greiddi H. P. 16 rd., er voru
í hans vörslu, fyrir kvígildi frá
Kalastöðum. Og full skil gerði
hann fyrir öllum (16) kvígildum
staðarins. En afnot af þremur
þeirra m. m. átti hann að hafa
sjer til lífeyris eða eftirlauna. Að
öðru leyti „forlíkuðust" þeir frá-
farandi og viðtakandi, sjera Hann-
es Björnssop, um úttektina yfir
höfuð.*)
Nú verður líka að gæta þess, að
þegar H. P. skilaði af sjer presta-
#) Alt er þetta ólíkur viðskiln-
aður því, sem þá gerðist hjá sum-
um öðrum fátækum prestum. Þó
skárri væri en hjá þeim pr.,
sem úttektin endar með þessum
orðum: Kvígildin kveðst prestur-
inn upp etið hafa, kirkja fyrir-
finst engin!
kallinu, hafði hann gengið með
holdsveikina í 15 ár, haft aðstoð-
arprest í 2 ár og orðinn ófær til
allra embættisverka og erfiðis-
vinnu. Er því auðskilið, að held-
ur hljóti efni hans að hafa rýrn-
að en aukist síðustu árin. Og þó
hann lifði enn nærri 5M> ár eftir
þetta, lengi (blindur?) í rúminu,
er óvíst að hann gæti oftar komist
til alþingis en á þessu sama sumri.
Þá (1669) var hann staddur þar
síðast, svo að kunnugt sje. Þá
var og fyrir þremur árum búið að
prenta Passíusálma hans, svo þeir
hafa þegar verið orðnir þektir um
land alt. Má því vel vera, að
sögnin sje sönn, og hafi gerst á
þessu þingi, að höfðingjar þings-
ins hafi fylgt honum á stað og
kvatt hann með þeim heiðri, að
syngja verð úr Passíusálmunum.
Var jafnvel til þess fallið hvort
sem heldur var: „'Gefðu að móð-
urmálið mitt“, eða „Þitt orð er
guð vort erfða fje“. Meira er það
en sennilegt, að göfugir og ör-
látir höfðingjar (Brynjólfur bisk.,
Vísi-Gísli 0. fl.) hafi þá og oftar
vikið að II. P. peningagjöfum,
ekki eftir beiðni hans, eða sem
almennri ölmusu, heldur sem heið-
urslaunum og hluttekningu í
harmkvælaveikindum hans. ósam-
boðið er það virðingunni fyrir
höfuðkáldi voru og ómaklegt að
öllu leyti, ef einhver hugsar sjer
skáldið fara til Þingvalla í þeim
erindum, að ganga sníkjandi'
milli búða höfðingjanna. Hitt er
heldur líklegra, að H. P. hag-
nýtti sjer heimboð þeirra, og þæg'i
með þöltkum sæmd af þeim og
góðgerðir.
Heilræði Hallgríms og hvatn-
ingar til sjálfsbjargar eru kunn-
ari en svo, að ætla megi honum
húsgangs hugsunarhátt. Tel jeg
nægja því til sönnunar tvær vís-
ur skáldsins: