Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1942, Blaðsíða 4

324
LEBBÓK MORGUNBLAÐSINS
Björgun lirólfs Dorsteinssonar
'(Bndurrninningar úr 5J\ agafjarSardölum
l-j orljótsstaðir heitir insti bær-
inn í Vesturdal í Skagafirði,
og er hann jafnframt instur bæja
í því hjeraði, einangraður allmjög,
því að nær míla er_ talin vera til
næsta bæjar. Er hann austan meg-
in í dalnum. Er þetta fremur
harðbalalegt býli, en farsælt þó,
og mun öllum hafa búnast þar
vel, enda er veðursæld þar mikil
og landgæði. Að öllum jafnaði
mun þarna hafa verið búið, þó
komið hafi fyrir árabil í senn,
sem jörðin hefir verið í auðn.
Svo er landi háttað þama,
að Vesturdalur nær langt inn í
óbygðir, eða alt að 20 km. suður
fyrir Þorljótsstaði. Eru fjöllin að
honum allhá og insti hluti hans
þröngur mjög, hlíðar þar vegg-
brattar, skriðurunnar nokkuð, en
þess á milli skiftist á kvistlendi
mikið og fagrir vallendisgeirar.
Austurhlíð dalsins, þá kemur
nokkuð inn fyrir Þorljótsstaði og
suður úr, kallast Runa, löng eins
og nafnið bendir til. Er það
heimaland jarðarinnar.
Bergvatnsá rennur eftir daln-
um og hefir hún upptök sín lengst
inni á heiðum. Nefnist hún Runu-
kvísl norður undir bygð, en eftir
það heitir hún Hofsá, þar til að
Jökulsá vestari gleypir hana í sig
skamt sunnan við kirkjustaðinn
Goðdali, þar sem hún brýst fram
úr tröllauknu klettagili.
Um 12—13 km. innan við bygð
kemur suðvestan af öræfum' alt
sunnan frá Ásbjarnarvötnum uppi
undir Hofsjökli, á ein, sem
Hraunþúfuá nefnist og sameinast
Runukvísl þarna. Fellur hún
norðan til eftir ægilegum gljúfr-
um. Eftir að hún kemur niður í
dalinn renna árnar Runukvísl og
Hraunþúfuá samhliða stuttan spöl
og er örmjó tunga þar á milli, sem
Hraunþúfu-Rani nefnist. Er uhd-
irlendi nokkur þarna í dalnum á
litlum parti og segja munnmæli,
að þar á völlum nokkrum vestan
við ármótin hafi Hraunþúfuklaust-
ur verið til forna, þar sem alt að
Eftiir ÞORMÓÐ SVEINSSON
50 hurðir voru á járnum. Að öðru
leyti er nú fátt kunnugt um
þann stað. En vallgrónar húsa-
tóftir og fornmenjar fundnar í
jörðu þar gefa hugboð um, að
þarna muni merkileg saga hafa
gersamlega gleymst.
Ár þessar, hvor um sig, eru
eigi meiri en það, að væðar eru
þær unglingum allvíða þá ekki
er vöxtur í þeim. En þær geta
iíka orðið ófærar hverjum manni.
Renna þær eftir sljettum en grýtt-
um eyrum þarna, en er þær koma
saman norðan við Ranann fellur
áin í flughröðum streng all lengi,
fyrst útaustur undir fjallsrótina
og síðan út með henni. Mun áin
talin lítt væð á þeim parti á öll-
um tímum, enda er vatnssorfið
stórgrýti þar í botni og því ilt að
fóta sig.
Vorið 1898 fluttist að Þorljóts-
stöðum og hóf búskap þar ungur
maður, nýgiftur, Hjálmar Þorláks-
son að nafni, í báðar ættir kom-
inn af kunnu og merku skagfirsku
fólki. Hafði þá jörðin verið í eyði
í 2 ár. Hjálmar bjó þarna í 9 ár
og farnaðist vel. Keypti hann
jörðina, endurreisti hús að nokkru
leyti og hóf jarðabætur, enda
hugði hann á framtíðarbúskap
þama, þótt öðruvísi færi vegna
sjerstakra atvika, sem ekki koma
þessu máli við.
Um þessar mundir bjó að Hofi
í Vesturdal — landnámsjörð Ei-
ríks í Goðdölum — bóndi sá, er
Þorsteinn hjet. Áttí hann þrjá
sonu og hjet hinn elsti þeirra
Hrólfur. Hof er að vestanverðu í
dalnum, instur bæja þeim megin,
en þó miklu norðar en Þorljóts-
staðir.
Á öðrum bæ í dalnum, Bjama-
staðahlíð, bjó þá bóndi sá, er
Sveinn hjet. Átti hann mörg börn
og hjet einn sona hans Stefán.
Báðir voru sveinar þessir frískir
og tápmiklir eftir aldri. Hrólfur
var 14 ára gamall, er atburður sá.
gerðist, sem segir frá hjer á eftir,
en Stefán rúmlega ári eldri.
Aldamótaárið, um fardagaleyt-
ið um vorið, var smölun gerð um
Runa. Tóku þátt í henni Hjálmar
á Þorljótsstöðum, Stefán í Bjarna-
staðahlíð og sá sem þetta ritar,
þá 10 ára að aldri.
Við lögðum af stað snemma að
morgni og vorum gangandi, enda
verður Runa ekki smöluð á hest-
um vegna klettagilja og skriðu-
skorninga. Fórum við suðaustur
fjall, því að við þurftum einnig
að ná í tvö tryppi á tamningar-
aldri, sem strokið höfðu suður á
heiðar fyr um vorið. Gekk það
vel og segir ekki af ferðum okk-
ar fyr en við erum á heimleið aft-
ur og komnir út á móts við Hraun-
þúfugilsmynnið eða vel það. Var
nokkuð áliðið dags, er við vorum
þar.
Fórum við Iljálmar eftir brún-
um dalsins, en Stefán smalaði
neðra og gekk út með ánni, og
varð hann ofurlítið á undan. Veð-
ur var hið besta, bjart og hlýtt,
og hljóp ör vöxtur í allar ár um
daginn, því að enn lá nokkur
snjór á fjöllum. Ultu þær nú
fram kolmórauðar. Einkum varð
Hraunþúfuá vatnsmikil.
Vitum við nu ekki fyr til en
að Stefán kemur skyndilega upp
á fjallsbrúnina til okkar. Drýpur
sviti af hverju hári hans og má
hann vart uæla fyrir mæði, og
er sýnilegt, að honum er ótti í
huga. „Hann Hrólfur fór í ána
og húkir á stórum steini þar.
Flýttuþjer, Hjálmar, í guðs bæn-
um“, er það eina, sem hann
segir, og var þó full erfitt að
skilja hann. Var hann aðframkom-
t inn af hlaupum, enda er f jallið
' þarna a. m. k. á 5. hundrað metra
hátt, mjög bratt og torgengið sak-
^ ir kvistlendis, lausagrjóts og
.»kletta í brúnum. Hafði hann
j hlaupið þetta í hvíldarlausum
i spretti. — Án þess að spyrja