Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1942, Page 4

340
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
JENS BENEDIKTSSON:
Tengslin við Norðurlönd
egar stríð gengur yfir heim-
inn, bresta mörg þau bönd,
sem áður voru sterk og haldgóð.
Að vísu tengist enn hugur við
hug, en aðeins úr fjarlægð og í
minningu. Kynnin rofna, vinir
hverfa sjónum, stundum fyrir
fullt og allt og með hinum svip-
legasta og hryllilegasta hætti. —
Jafnvel pósturinn ber manni ekki
lengur kveðjur þeirra, sem í fjar-
lægð búa, nema þá í hæsta lagi
nokkur orð, marga mánaða gömul,
sem í rauninni ekkert segja.
Oss ísléndingum hefir löngum
verið útþrá í blóð borin, líkt og
öðrum þjóðum, enda þótt heim-
þráin sje sýnu snarari þáttur í
skapgerð vorri. I fornöld sigldu
menn hjeðan um hin úfnu og
veglausu höf, til þess að leita sjer
fjár og frama, og voru þá oftlega
áhöld um það, hvort þeir á þess-
um ferðum eiguðust fleiri vini
eða óvini, því að leit þeirra að
frægð og auði fylgdi stríð og
blóð, svo sem trúin og aldarand-
inn bauð á ofanverðri víkinga-
öldinni. En er tímar liðu fram, og
kristin trú bannaði að sækja
framann með vopnum, breyttust
takmörk feðranna, útþráin beind-
ist .á nýjar brautir. Skipin voru
ekki lengur skjöldum sköruð,
menn herjuðu ekki ekki framar í
Austur- eða Vesturveg, en þráin
út, til hins mikla ókunna heims,
til þeirra landa handan hafsins,
er fræg voru í sögum, hjelst enn
við. Og því sigldu menn enn utan,
enn fluttu íslensk skáld konung-
íim drápur sínar, þótt þau kvæðu
ekki lengur til lausnar höfði sínu
eins og. Egill.
Framinn, sem áður hafði verið
bundinn við víking og vopna
frægð, hlaut nú annað inntak. Nú
var stefnt að þekkingu. Gegnum
mistur aldanna má enn rekja spor
margra íslendinga yfir Norður-
löndin og til meginlands Evrópu,
þar sem þeir lærðu sleitulaust í
hljóðum klausturskólum, eða
gleymdu sjálfum sjer, eins og
sagt er, að Sæmundur fróði hafi
gert í Svartaskóla. Og fleiri eru
þeir vafalaust, en vjer nokkru
sinni fáum vitað um, mennirnir,
sem útþráin og framaþráin hafa
knúð þessar leiðir. Ymsir hafa
aldrei aftur komíð, aðrir ekki
fengið nöfn sín skráð í sögunni,
heldur horfið í djúp gleymskunn-
ar ásamt draumum sínum um
frægð, eins og nafnlausar þúsund-
ir forfeðra vorra, sem enginn veit
hvað hjetu, en sem lifðu og unnu
sjer og sínum með sömu þrár,
drauma og áhyggjur í brjósti og
vjer.
En straumurinn út yfir höfin
hjelt áfram, og draumarnir um
dásemdir hinna fjarlægu landa
áttu sjer engan enda í hugum
ungra íslendinga. Og ef feður
þeirra sona, sem slíka drauma
dreymdi, höfðu sjálfir kannað ó-
kunna stigu í framandi löndum,
þá rættust draumar sonanna einn-
ig alla -jafna, ef þess var kostur,
því að feðurnir vissu, að hollt er
hverjum manni að líta framandi
lýði, ef skapgerð hans var slík,
að hann væri þess um kominn að
hirða við holla í fari þeirra, en
hafna því, sem einskisvirði var.
Að sönnu gat orðið misbrestur á,
að menn fylgdu þeiri gullvægu
reglu, en á slíkt varð að hætta,
ef ekki átti að sannast hið forn-
kveðna: Heimskt er heimaalið
barn.
Það þarf ekki að þylja nöfn
þeirra manna, er sótt hafa þarfar
gjafir handa þjóð sinni yfir út-
höfin, vjer munum þau öll. Og
vart mun heldur þörf að geta
þess, ~nð þeir hófu nafn og hróð-
ur lands síns og þjóðar í augum
þeirra, er þeim kynntust erlendis.
Og vart mun það verða vjefengt,
að meðan þeir voru utan hafa þeir
sjeð allt hjer heima í skýrara
ljósi, sjeð hvar skórinn kreppti
að þjóð vorri, og hvað þeir gætu
gjört til blessunar, er þeir kæmu
heim aftur. Þyí í fjarlægð gjörast
menn skyggnir á margt, sem
heima er sjónum þeirra hulið.
Hugurinn reikar heim yfir höfin
á hljóðum stundum og sjer þá
margar áður óþekktar myndir.
Og fæstir gleyma nokkru, flestir
muna allt miklu betur. Og ef
vjer rennum huganum yfir hinar
hljóðu raðir skipa, er hjeðan hafa
látið úr höfn, allt frá hinum
breiðu knörrum sögualdarinnar,
til vorla eigin háreystu fossa, þá
megum vjer vel sjá, að flest þeirra
hafa flutt hjeðan framaþyrsta
unga menn, fulla af útþrá, sem
þegar blandaðist heimþrá, er þeir
litu fjöll fósturjarðarinnar hníga
í sæ. Sumir sáu þá sjón gegnum
tár. Og enginn mun bera brygður
á það, að þessir sömu menn, hafi
verið þrungnir af þrá til íslands
og af ást til þess, meðan þeir voru
því fjarri, og að þær tilfinningar
hafi orðið hvað ljósastar þeim er
þeir litu það aftur rísa úr hafi.
Enginn getur um það sagt, hve
margir þeirra hafa strengt þess
heit með sjálfum sjer, að helga
því alla krafta sína, láta það og
börn þess njóta góðs af reynslu
sinni úti í umheiminum, sem oft
var dýru verði keypt. Já, végna
lands og þjóðar voru margar ferð
irnar farnar, því flestir voru
snortnir þeim töfrum af föður-
Iandi sínu, sem ekki verða yfii’-
unnir. Röddin, sem hrópar í hug-
skoti íslendingsins handan höfin:
Út vil ek, verður trauðla þögguð
niður.
En margir þessara manna urðu
þess brátt varir, er þeir voru
stignir á land að vegurinn sem
þeir ætluðu að ganga til umbóta
fyrir land og þjóð, var grýttur og
þrongur, og að steinar voru lagðir
í götu þeirra. Við hjátrú og tóm-
læti urðu þeir að berjast, og biðu
margir ósigur. Því að strönd
íslensks tómlætis hefir löngum
hafnlítil verið, og margir fram-
faramenn hafa borið beinin í
brimgarði hennar.
★