Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1942, Page 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
341
Vjer þurfum trauðla að rifja
það upp, að erlendis var
fyrsta frækorni íslensks sjálf-
stæðis sáð. Vjer munum öll Fjöln-
ismenn og Jón Sigurðsson, sem
kaus að búa í útlegð, vegna þess
að hann vissi, að þar fjekk hann
unnið þjóð sinni mest gagn. Og
það rifjast máske upp fyrir oss
við nokkra athugun, að sumir
þessara manna, sem stærsta og
fegursta drauma dreymdi um ís-
land og framtíð þess, fengu ekki
aðeins aldrei sjeð þá rætast, held-
ur fengu ísland aldrei augum lit-
ið, eftir að þeir fóru utan, nema
í sínum stoltu vökudraumum um
það og í töframyndum þeirra
ljóða, er þeir orktu því úr fjar-
lægð. Þeir dóu í þeirri útlegð, er
þeir sjálfir kusu sjer vegna þjóð-
ar sinnar. Þar sem bein þeirra
hvíla, eigum vjer heilög vje, enda
þótt staðirnir sjeu nú máske
gleymdir, því þar er íslensk jörð.
Það birti yfir vegum vorum af
völdum þessara dáðrökku manna.
Það birti í flestu tilliti. Jafnvel
yfir höfunum birti, þeim er skildu
oss frá öðrum löndum, er vorar
eigin gnoðir tóku að flytja utan
framaþyrsta unga menn, velhlaðn-
ar íslenskum vörum, og sólin
glampaði á fána frjálsrar þjóðar.
Það sje langt frá mjer að halda
því fram, að vjer höfum hlotið
gagn og sóma af öllum þeim, sem
hjeðan hafa leitað út yfir höfin.
Jeg tala hjer um þá bestu, en læt
það liggja í þagnargildi, sem mið-
ur hefir farið í leit íslendinga að
frægð og frama. Vjer vitum svo
altof vel, að örlög mánnanna eru
misjöfn, og annað gæfa en gjörfu-
leiki. Og þótt nokkrir íslending-
ar hafi svallað sig í hel í glaumi
erlendra stórborga, eða komið
heim aftur eyðilagðir menn, þá
sannar það alls ekki, að Jón Sig-
urðsson og Fjölnismenn hefðu
aldrei átb að sigla.
Fjölnismenn og Jón Sigurðsson
fóru utan til landvinninga, og
höfðu eigi önnur vopn en sann-
leika, föðurlandsást og æskumóð.
Þeir fóru utan til þess að leggja
ísland undir íslendinga. Áður
fóru íslendingar utan, til þess að
hjálpa til að leggja ísland undir
erlent vald. Má hjer af sjá, að
ekki verður á eitt kosið.
Og enn á síðustu áratugum
hafa íslenskir menn lagt leið sína
yfir höfin, til þess að sigra er-
lendar þjóðir með íslenskri list.
Þeir hafa farið með hæfileikana
eina að veganesti og trúna á
sjálfa sig. Og þótt sumir þeirra
hafi fallið, hafa margir sigrað
glæsilega. Þeir yðar, sem vilja
heyra nöfn, munu kannast við
Jóhann • Sigurjónsson, Gunnar
Gunnarsson, Kristmann Guðmunds
son, Stefán Guðmundsson, Maríu
Markan, Jón Leifs, Onnu Borg,
svo fá ein sjeu nefnd.
Verk þessara manna og annara
slíkra hafa beint sjónum hinna
stærri þjóða, og eigi síst frænd-
þjóðanna á Norðurlöndum, til
vors fámenna lands, og sýnt þeim,
að íslendingar hafa ekki þurft að
fara utan, til þess að sækja til
annara, heldur geta líka komið
færandi hendi, eða svo mun öll-
um þeim tugþúsundum erlendis
finnast, sem dáðst hafa að verk-
um íslenskra manna í bókarformi,
á leiksviðum, listsýningum og
hljómleikum.
En hefir oss sjálfum nokkurn-
tíma verið þetta nægilega ljóst,
að vjer, svo smáir sem vjer erum,
eigum listamenn, sem alheimur
dáir? Höldum vjer ekki margir
hverjir, að þar sem erlendur mað-
ur er á ferð, geti hann altaf miðl-
að oss nokkru af gnægð sinni?
Slíkt hefir mjög viljað við brenna.
Vjer tölum að vísu hátt um vorn
sögulega arf og gáfur þjóðar vorr
ar og ýkjum jafnvel hvorttveggja
á stundum. En trúum vjer nokk-
uð á þessar staðreyndir? Byggj-
um vjer nokkuð á þeim í daglegu
lífi voru og umgengdi við erlenda
menn á þessum tímum, Fer ekki
mörgum af oss þadnig, er vjer
stöndum andspænis erlendum
manni, að oss finst hann vera alt,
en vjer ekkert, og hegðum oss
samkvæmt því, En gjörist slíks
þörf? Eigum vjer ekki nóg af
þeim verðmætum, sem þjóðir eru
venjulega mældar með, til þess
að geta borið höfuðið hátt?
Á ófriðartímum eru hugtök ó-
friðarins meitluð í hugi manna.
Vjer vitum, að þær þjóðir, sem
með vopnum vegast, gleyma ekki
þeim stöðum, þar sem stórir sigr-
ar eru unnir, eða þar sem fræki-
lega var barist. Þar reisa þær
minnismerki um hina föllnu syni
sína, er friður kemst á af nýju.
Vjer íslendingar höfum ekki að
minnast slíkra sigra nje ósigra
En vjer eigum samt okkar orustu-
velli, þá staði, þar sem synir
lands vors hafa barist sinni frið-
sömu baráttu fyrir oss, sigrað eða
fallið. Við þá tengja oss margar
dýrar minningar, eigi síður en
herskáar þjóðir við vígvelli. Og
jeg tel, að vjer höfum meiri rjett
til þess að muna og heiðra slíka
staði, einmitt vegna þess, að þar
hefir eigi verið úthelt blóði, held-
ur hefir baráttan verið friðsam-
leg. Og þeir staðir, er vjer mun-
um þannig, og þær þjóðir, er þá
byggja, eru yfirleitt á Norður-
löndum, en vestan Atlantshafsins
eru einnig lönd, sem vitnað geta
um þrek og dug íslendinga, sem
könnuðu ókunna sti'gu.
★
angt er nú orðið síðan að
skip með bláum og hvítum
reykháf, og íslenska fánann
blaktandi við hún, hefir siglt
suður með Jótlandsströndum og
stefnt til þeirrar borgar, er svo
margir íslendingar hófu í kynni
sín við umheiminn, og sem þjóð
vor á fleiri minningar frá en
nokkrum öðrum erlendum stað.
Engin eftirvæntingarfull íslensk
augu horfa í dag á strendur Dan-
merkur líða framhjá, vafðar sín-
um haustfölva sltógi, með lítil,
vingjarnleg, hvít hús milli
trjánna, nje Krónborg með sína
gnæfandi turna. Enginn maður
stendur á hafnarbakkanum niðri
við Strandgötu og bíður eftir
skipi heiman frá Fróni, skipi með
kunningja innanborðs, jafnvel
vini, að minsta kosti íslendinga,
því hver og einn af oss veit vel,
að hann er íslenskur, þegar hann
er erlendis, þótt vjer virðumst
stundum gleyma því hjer heima.
— Nei, þar bíður enginn, enda
er þar einskis að bíða. Tengslin,
sem íslenskar hendur bundu með
stáli og vjelaorku yfir höfin til
frændþjóðanna á Norðurlöndum,
eru brostin.