Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1942, Side 5

LESBÓK MORGUNBLAÐ SINS
365
Ólafur Jónsson:
ÚR GRAFARLÖNDUM
TIL GÆSAVATNA
Hamar norðan í Bárðarnúp.
að verður ekki mikið úr manni
niðri á botni þessa ægilega
veginn ónáttúrlegt, loftið er þungt
ketils. Alt verður þetta einhvern-
og mollulegt, enginn vindblær nær
þangað niður og ekkert hljóð heyr-
ist. Jeg er vissulega hálf-feginn,
þegar jeg er aftur kominn upp á
brúnina.
Thoroddsen %á jarðfall þetta
]884 af Trölladyngju, en skoðaði
það ekki. (Ferðabók I bls. 360).
Spelhmann mun hafa skoðað það
1910, en allar stærðir, sem hann
nefnir í sambandi við það. virðast
lirein ágiskun og langt frá lagi
(Die Schildvulkane des Östlichen
Inner-Island. D. Seitsch. d. Gesell.
f. Erdk. 1914 Nrr 5).
Af Urðarhálsi vestur á Trölla-
dyngjuháls eru 10—15 km., eftir
því hvar á hálsinn er komið. en
Trölladyngjuháls er breiður hraun
hryggur, sem liggur frá Trölla-
dyngju suðvestur að jökli við Von-
arskarð. Hryggurinn fer hækk-
andi, því meir sem nálgast jökul-
inn og gengur loks að nokkru
leyti inn undir jökulinn, en fylgir
að nokkru leyti jökulbrúninni eins
og hjalli alla leið suðvestur fyrir
Gæsavötn. Að suðaustan er háls-
inn lágur og hallalítill og er örð-
ugt að segja, hvar hann eigin-
lega byrjar þeim megin, því hraun
breiðunni hallar allri örlítið aust-
ur að Urðarhálsi.
Norðvestur af hálsinum er hins
vegar bratt og lækkar landið þar
á skömmu bili um 200—300 m.
Það, sem þó er sjerkennilegast við
háls þennan, er það að hann er
þjettsettur gígaröðum. Þorvaldur
Thoroddsen segir, að gígaraðirn-
ar sjeu 7 (Ferðabók I 358), en
mjer töldust þær aðeins sex. —
Gígaraðir í Ódáðahrauni eru auð-
vitað ekkert sjaldgæft fyrirbrigði,
en hitt er sjaldgæft, að þær liggi
svo þjett, að 6 sjeu í jafnmargra
km. breiðri spildu og eru þó fjór-
ar þeirra á spildu. sem varla er
meira en 1 km. á breidd. Fyrstu
gígaröðina hittum við austur í
hrauninu beint norður af Kistu-
felli. Það voru rústir af 2 stórum
gígum, sem gerðir hafa verið úr
nijög gjallkendu og ljettu hrauni
og eru nú að miklu leyti veðraðir
burt. — Nokkru sunnar og vestar
er framhaldið af þessari gígaröð.
Eru það 7—8 einstakir gígir, og
r.ær gígaröðin alveg suður að grá-
um hnjúk, sem er rjett laus við
jökulröndina. Þessir gígir hafa
haldið sjer miklu betur en þeir
í.vrstu, sumir hafa hlaðist upp í
háar borgir. Inn í einni borginni
fundum við lambsbein í sandskafli.
Gegnir furðu, hve fje hefir flækst
um þessi gróðursnauðu öræfi.
Nokkru vestar kemur önnur
gígaröðin. Hún er skilin sundur,
3 gígir saman, ekki langt frá jök-
ulbrúninni og svo 4 gígir alllangt
norður í hrauninu. Þessir gígir
eru allir hlaðnir upp úr svörtu
gjalli, háir, borgmyndaðir og
halda sjer vel. Báðar þessar gíga-
raðir eru eiginlega austan við
sjálfan hálsinn.
Skamt vestan við gígaröð nr.
2 kemur þriðja gossprungan og
sú mesta. Hún hefst skamt frá
jöklinum og hafa syðstu gígirn-
ir borist upp um grágrýtis-
hraun, sem kemur hjer út und-
an jöklinum og þekur hálsinn
austanverðan. Víðast hvar er
þó grágrýtið horfið undir ný
hraun, gjall og vikur. 1 þessari
þriðju gígaröð er ekki hægt að
tala um einstaka gígi, heldur
mynda eldvörpin eina samhang
andi gossprungu á alt að 3ja
km. löngum kafla og hafa háir
gjallhryggir hlaðist upp til
beggja hliða við sprunguna.
Nyrst, í þessari röð, er stór rauð-
ur gjallgígur ákaflega brattur.
Svo virðist sem nokkrir gígir
suðvestan í sjálfri Trölladyngju
sjeu í framhaldi af þessari gos-
sprungu.
Næsta gígaröð er af sömu
gerð og sú síðasttalda, ep ekki
eins hrikaleg. Hún slitnar sund-
ur á stórum kafla, en svo eru
aftur nokkrir stórir gígir, í
sömu stefnu, norður á hálsin-