Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1943, Page 2

26
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
lega verða verða gefnir út sjer-
stakir með ltilsháttar orðamun
og leiðrjettingum á misfellum
við fyrri prentun.
En fyrst þessi löngu umliðnu
einkamál hafa verið gerð að um-
talsefni eftir svo vafasömum
heimildum og á þann hátt sem
G. Fr. hefir gert, þá má teljast
rjett, að geta einnig þess, sem
góðgjarnlegra er og sennilegra
eftir þeim heimildum, sem fyrir
hendi. eru.
Til þess að komast sem næst
rjettum skilningi á þessum
atburðum, verður að hafa það
í huga, að opinber afskifti af
hjúskaparbrotum eru nokk^ð
önnur nú en á þeim tíma. Verður
því að rifja þann mun upp að
nokkru.
Nú á tímum eru hjúskapar-
brot látin afskiftalaus af vald-
stjómarinnar hálfu, svo framt
sem sá aðilinn, sem brotið er
gegn, óskar ekki beinna afskifta
hennar.
Aftur á móti um þær mundir,
sem þessi saga gerðist, var vald-
stjóminni skylt, að láta slík mál
til sín taka, en var þó (og því
að eins heimiit, að láta sökina
niður falla, ef það hjónanna, sem
brotið var gegn, óskaði þess,
enda væri ekki um að ræða í-
trekað brot, eða „lastvert sam-
komulag" í sambandi við brotið.
En skyldar voru þær persónur,
er brotið áttu saman, að skilja
samvistimar skilmálalaust.
Til þess að tryggja það, að
slík syfjaspellsmál fjellu ekki
undan íhlutun valdsstjómarinn-
ar, vom prestamir skipaðir op-
inberir ákærendur þessara mála.
Hafa skyldu þeir einnig eftirlit
og íhlutun um það, að hinir brot-
legu skildu samvistimar. Þetta,
hvorutveggja var ein af embætt-
isskyldum þeirra.
Samkvæmt þessari embættis-
skyldu var það, að hinn 10. okt.
1868 ritaði sóknarpresturinn,
sjera Þorvaldur Ásgeirsson í Hof
teigi, sýslumanninum í N.-Múla-
sýslu brjef, þar sem hann til-
kynnir honum hjúskaparbrot
Sigurðar.
— Brjefinu lýkur hann með
þessum orðum:
„Um leið og jeg tilkynni yður
þetta, herra sýslumaður, læt jeg
hjer með fylgja fyrirbón konunn
ar sjálfrar (þ. e. Ástríðar) og
eigin áteiknun mína“.
Því miður er sjálf „fyrirbónin“
ekki innfærð í brjefabók presta-
kallsins, en dagsett er hún 19.
sept. sama ár. — Áteiknun prests
ins er svo hljóðandi:
„Að fyrirbón þessi sje ekki
sprottin af hinu lastverða sam-
komulagi, sem getið er í tilskip-
un 24. jan. 1938, 11. gr., nje af
neinum óhreinum hvötum heldur
af einlægu hjarta, það votta jeg
undirskrifaður sem viðkomandi
sóknarprestur, eftir að hafa ýt-
arlega talað við konuna sjálfa“.
Ætla má samkv. 'þessu, að lát-
ín hafi verið niður falla viður-
lög valdstjórnarinnar við sjálfu
hjúskaparbrotinu, þar sem eigin-
konan vildi láta niður falla sök-
ina að sínu leyti.
Þá var ekki annað eftir, til
þess að kröfum laganna væri
fullnægt, en að þau skildu sam-
vistum Sigurður og bamsmóðir
hans. Um það hafði valddstjóm-
in enga heimild til undanþágu.
Einnig um þetta atriði er
nokkra vitneskju að fá í brjefa-
bók Hofteigsprestakalls.
Hinn 18. nóv. 1869, rúmu ári
eftir að ritað var brjefið til sýslu
mannsins í N.-Múlasýslu, ritar
sjera Þorvaldur amtmanninum
brjef um málið. Skýrir hann
amtmanni svo frá, að Sigríður
Magnúsdóttir sje ekki ennþá far
in frá Möðrudal, „jafnvel þó jeg
í tækan tíma hafi áminnt þau um
að skilja. — Að jeg hefi ekki
tilkynnt yður þetta fyr en nú,
stafar af því, að jeg ljefi ekki
betur vitað, en að hún á hverri
stundu hafi þá og þegar verið
albúin til brottfarar, en burtför
hennar hefir bæði í fyrra og í
sumar dre'gist þangað til í ótíma,
að ekki þótt fært sökum ill-
viðra“.
Af þessu brjefi er það-bert, að
sóknarpresturinn hefir rækt sína
skyldu í málinu. Hann hafði ekki
framkvæmdarvaldið og gat því
ekki frekara að gert.
Bert er það einnig, að það er
ekki sök Sigurðar eins, hversu
lengi dróst að Sigríður flyttist
fi^ Möðrudal. — Kemur þar og
fleira til, sem síðar verður getið.
— Hefði valdstjómin látið málið
til sín taka af skömngsskap, og
þó ekki framar en henni bar
lagaskylda til, þá hefði Sigurður
ekki getað staðið því í gegn,
þótt viljað hefði.
Líklegast er, að það hafi ein-
mitt verið loks að tilstuðlan amt-
manns, að Einar í Nesi hlutaðist
til um burtför Sigríðar. Má telja
víst, að amtmaður hafi kosið að
koma fram brottför hennar með
samkomulagi fremur en með
valdi laganna. Einar í Nesi hefði
verið manna best valinn til slíkr-
ar milligöngu, þar sem hann var
tengdasonur hjónanna og þeim
báðum því jafn vandabundinn,
en á hinn bóginn auðvelt fyrir
amtmann að ná til Einars til
viðræðna um málið.
að leynir sjer ekki, að sögn-
in sjálf, eins og hún er
komin til heimildarkonunnar,
frásagnarhátturinn og hugleið-
ingar og getgátur skrásetjarans,
stefnir að því, að gjöra sem mest
úr ámælinu á hendur Sigurðar,
en hlut Ástríðar sem átakanleg-
astan og um leið sem glæsileg-
astan. Er það máske vorkunnar-
mál, þeim sem skáldhneigðin er í
blóð borin, þótt þeir leitist við
að gjöra frásagnir sínar sem
sögulegastar. Betur á það samt
við um hreinar skáldsögur, en
um raunverulega atburði í lífi
manna — lífs eða liðinna. Dóm-
gimi og dómar almennings um
samtímaviðburði koma alloft ó-
maklega niður. Og hvers má þá
eigi vænta um atburði, sem faldir
eru orðnir undir hjúpi gleymsku
og hafa ef til vill í öndverðu ver-
ið sprottnir af ókunnugleika, eða
beinum misskilningi ?
Vafasamt er einnig að frásögn
in hafi vel tekist um hlut Ástríð-
ar. Er þó einskis ámælis vert
þótt freistað sje að gjöra hennar
hlut svo sem söguritarinnar tel-
ur hann geti bestan verið. Hún
var sá aðilinn, sem álíta má, að
um sárast hafi átt að binda.