Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1943, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
53
H reindýr
Sagnaþættir eftir Kristleif
Porsteinsson á Stóra-Kroppi
og fjreindýraskyfíur
"li/f’ iklu verri lífsskilyrði fyrir
hreindýr hafa verið á
Reykjanesfjallgarði heldur en í
Múlasýslum, bæði hvað snertir
vetrarbeit og veðurfar. Þar var
líka mannabygð á báðar hliðar og
dýrin á stöðugum flótta. Samt
voru þau orðin nokkuð mörg um
miðbik 19. aldar, en fráleitt hef-
ir fengist nokkur vissa fyrir því
á hvaða árum þau urðu flest eða
hvað tala þeirra varð hæst. —
Er tveir fellisvetur hafa höggv-
ið stærsta skarðið í þau, einkuni)
veturinn 1859, sem kendur vah
við hörðu föstuna. Ágúst í Halaj
koti á Vatnsleysuströnd segir i
endurminningum sínum, að þanni
vetur hafi dýrin leitað skjóls
og bjargar niður við bæi á
Ströndinni og hafi þrettán
hreindýr þá verið skotin, sem
stóðu við hjallana í Skjaldakoti.
Hafa þau öll verið að dauðai
komin. En svo kom annar fimb-t
ulvetur 1880—1881, sem var
bæði lengri og harðari. Þá var
jeg um vetrarvertíð á Vatns-
leysuströnd. Fjell þar þá þvi
nær hver einasta sauðkind, semj
hvorki var ætlað hús eða hey.
Svo hefir verið með hreindýrin,
að ekki hefir nema lítill hluti
þeirra afborið slík harðindi. Enj
þá voru þau víst orðin fá, sam-
aaborið við það, sem var um
Imiðja öldina. Og í grend við
mannabústaði varð þeirra þá
ekki vart. Þegar komið var fram
undir aldamótin 1900, þótti það
í frásögur færandi, ef hreindýr
sáust á þessum stöðum. Vorið
1895 kom til mín kaupmaður
pustan úr Þorlákshöfn. Taldi
hann það merkilegasta sem fyr-
ir hann bar á leiðinni, að á Hell-
isheiði sá hann fimm hreindýr1
á beit ekki langt frá alfaravegi.
En hvenær síðasta dýrið hefir
sjest þar uppistandandi, veit jeg
ekkert um, en ekki hefir það
verið löngu eftir síðustu alda-
mót.
TVÖ HREINDÝR
I EINU SKOTI.
Ekki þótti það gerlegt að,
skjóta hreindýr með öðru en
kúlurifflum, en þeir voru þá íj
fárra höndum. Samt veit jegj
eitt dæmi til þess, að maður
ibanaði tveimur dýrum í samaj
skoti úr haglabyssu. Það var(
Jón Sigurðsson á Vífilsstöðum,
síðar í Efstabæ í Skorradal. —.
Hann var einn af þeim mörgu
Efstabæjarsystkinum, sem nú'
eru að verða meðal kynsælasta
fólks hjer um Borgarfjörð. Jón
var óvenju vel gefinn á alla
lund, fimur sjómaður, ágæf
skytta og varð allt að verki. —
Var jeg samtíða honum margar
vertíðir við sjó. Hugði jeg þáj
að hann hlyti að verða stórbóndi
tog sveitar höfðingi svo vel þótti
mjer hann til foringja fallinn.
En hann, þessi frábæra skytta,
beið bana af byssuskoti, þegar
,hann var í broddi lífsins. Var
hann þá á rjúpnaveiðum frá1
Efstabæ. Jeg gat ekki sneitt hjá!
því að minnast þessa fornvinar
míns hjer, af því hann var sá
(eini maður, sem jeg hefi áreið-
anlega heimild fyrir að skyti tvö
hreindýr með einu rjúpnaskoti.
Ekki er mjer kunnugt nema um,
tvo menn sem urðu nafnkendiij
fyrir hreindýraveiðar á Reykja-
nesfjallgarðinum. Voru það
Guðmundum Jakobsson frá
Húsafelli og Guðmundur Hann-
esson frá Hjalla í ölfusi. Verður
þeirra hjer að nokkru getið.
HREINDÝRASKYTTAN
GUÐMUNDUR HANN-
ESSON.
Guðmundur Jakobsson var
elstur af tólf börnum þeirra
Húsafellshjóna Jakobs Snorra-
sonar og Kristínar Guðmunds-
'dóttur, fæddur 1794. Hann var
talinn gáfumaður, þjóðhagasmið
ur, rammur að afli og alt var.
honum vel gefið. Þegar hanni
var fulltíða maður fluttist hann
frá foreldrum sínum suður að
Elliðavatni og giftist þar frænd
ikonu sinni Valgerði Pálsdóttur,
þau voru systraböm. Valgerður
var alsystir sjera Páls í Hörgs-
dal, sem fjölmenn ætt er frá
komin. Guðmundur bjó á Vatns-
enda, síðar á Reykjum í Ölfusi
iOg síðast í Lambhúsum í grend
við Bessastaði. Guðmundur fór
að búa á þeim jörðum, sem lágu
að því svæði er hreindýr hjeldu
sig í þá daga. Hann var æfð
•skytta frá æsku og neytti hann,
nú þeirrar listar, þegar hrein-»
dýr gengu honum úr greipum.
Var hann að líkindum sá fyrsti
og næstum sá eini maður á
þriðja og fjórða áratug 19. ald-
ar, sem talinn var frækin
hreindýraskytta. Mynduðust þá
xnargar sögur af honum, bæði
um skotfimi hans og hreysti,
ibárust sögur mann frá manni
ýktar og endurbættar að göml-
um þjóðar sið. Til dæmis um
krafta hans var sagt, að hann
hefði eitt sinn skotið hreindýr
uppl í Henglafjöllum og borið
það á herðum sjer til Hafnar-
fjarðar. Vildu Hafnfirðingar er
þetta mundu, fullyrða að þetta
væri satt. Einn sagði að til
merkis um skotfimi Guðmund-
ar, að hann hefði hæft dýr á
900 faðma færi og byssukúlan
hefði farið inn um krúnuna og*
komið út hjá dindlinum. Sjálf-
ur hafði Guðmundur verið raup-
laus maður og voru sögur þær
annai-a verk, sem af honum bár-
ust. En sannleikur var það að
hann var rammur að afli. Það
sagði sjera Þórður í Reykholti
mjer, að þegar hann var í Bessa*