Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1943, Side 4

380
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
þrjú altarisklæði, einn kaleikur,
tvær kertistikur, kantarakápu og
slopp, tvær klukkur stórar, glóð-
arker, sacrarium munnlaug og
kross, Maríuskript og Nikulás-
skript“ (þ. e. litmyndir af Maríu
mey, en kirkjan var helguð henni,
og af inum heil. Nikulási).
Af vitnisburði Hafliða Gizur-
arsonar um landeign og landa-
merki Hvaleyrar við Hafnar-
fjörð um miðja 15. öld má sjá
að Laugamess-kirkja átti „lítinn
skóg við landsuðri í Hvaleyrar-
höfða“. 1 Engeyjarmáldaga um
1500 segir, að hálf legkaup skuli
heima takast, en hálf leggjast til
Laugamess-kirkj u.
Kirkjan hefir verið vel búin
að gripum og allvel var séð fyrir
hlunnindum.
Nú segir ekki af Laugarness-
kirkju langt skeið. Þess er getið
í jarðabók Áma Magnússonar, að
útkirkja (annexia) sé í Laugar
nesi auðv. frá Vík, en sóknarkirkj
umar voru þá þrjár (í Vík, Nesi
og Laugarnesi,) í Seltjamarness-
prestakalli. 1 Viðey var komin
kirkja fyrir 1200. Á síðari tím-
um hefir verið þar heimiliskirkja.
Einnig var frá fornu kirkja í
Engey (lögð niður 1765). Eftir
Móðuharðindin var kveðið svo á,
að dómkirkju skyldi reisa í
Reykjavík, og bráðlega var hafin
smíði hennar. Voru þá kirkjurn-
ar í Laugamesi og Nesi lagðar
niður og báðar sóknimar lagðar
til Reykjavíkur dómkirkjusókn-
ar. Laugamess-kirkja var lögð
niður með konungsbréfi 4. apríl
1794 og Neskirkja 26. maí 1797.
Reyndar var in nýja dómkirkja
ekki vígð fyr en 6. nóv. 1796, og
hafði hún þá verið átta ár í smíð-
um. — Það færi vel á því að vígja
ina nýju Laugamess-kirkju 4.
apríl n. k., réttum 150 árum eftir
það, að kirkjan var tekin af þar.
1 sálnaregistrum Laugamess-
sóknar frá ofanverðri 18. öld eru
þessir bæir taldir í sókninni:
Viðey, Engey, Bústaðir, Kleppur,
Laugarnes, Suðurkot, Norðurkot,
Barnhóll, Rauðará, Breiðholt,
Hvammkot, Kópavogur, Digra-
nes, Vatnsendi, Elliðavatn og
Hólmur.
1 sambandi við kirkjuna í
Laugarnesi hlýðir að geta þess,
Steingrínuir Jónsson
biskup.
að enn er til altaristaflan, sem
var í síðustu kirkjunni þar. Hún
kom á þjóðminjasafnið 9. nóvbr.
1M4, þá frá Stað í Grindavík, en
kirkja var þá tekin af þar, og
er líklegt, að sú kirkja hafi feng-
ið altaristöfluna, þegar Laugar-
ness-kirkja var lögð niður.
Lýsing þjóðminjavarðar á töfl-
unni fer hér á eftir: „Altaristafla
smíðuð úr furu, með vængjum og
útsöguðum fjölum utan við um-
gerðina, að hæð 113 cm., 103 cm.
á breidd, en hvor vængur 87 cm.
á hæð og 43,5 cm. á breidd. Þeim
er læst með lokum og snerli. Á
miðtöflunni er kvöldmáltíðar-
mynd, og á vængjunum að utan
eru myndir af krossfestingv.nni
og upprisunni, en að innan af
öllum guðspjallamönnunum. Á
umgerðina er letrað: Til maklegr-
ar skýlduendurminningar er þessi
tafla gefin heil. Maríukirkju að
Laugarnesi af þeim B: og E: Ao
MDCCLVII. — B og E eru upp-
hafsstafir Bjama Pá'.ssonar og
Eggerts ólafssonar".
Þeir félagar, Bjarni og Eggert,
dvöldust löngum á \etrum í Við-
ey, hjá Skúla Iandfégeta, meðan
þeir voru að kanna landið, á árun-
um 1752—1757, og hafa þeir þá
sótt helgar tíðir að Laugarnesi
og verið þar til altaris, og til
minningar nm kirkjusókn sína
þangað gefa þeir altaristöfluna
órið 1757.
Biskupssetur.
Næstu 30 árin eftir niðurlagn-
ingu kirkju í Laugarnesi, setur
staðurinn mjög niður, en því
meiri var upphefðin, sem beið
hans, að þeim liðrium, því að þá
varð Laugarnes biskupssetur Is-
lands.
Hannes Finnsson, sem var síð-
astur Skálholtsbiskupa, fékk leyfi
til að sitja í Skálholti sína tíð, þó
að Reykjavík væri kjörin til bisk-
upsseturs. Hann lifði það ekki að
vígja ina nýju dómkirkju suður
við sund, því að hann andaðist 4.
ág. 1796. Eftirmaður hans varð
dómkirkjupresturinn í Reykjavík
Geir Jónsson Vídalín. Hann var
vígður biskupsvígslu 1797 í Hóla-
dómkirkju af Sigurði Stefánssyni
er var síðastur Hólabiskupa. Geir
biskup bjó á Lambastöðum á Sel-
tjarnarnesi til 1807, en síðan í
Reykjavík til æviloka árið 1823.
— Prófasturinn í Odda, Stein-
grímur Jónsson, varð nú biskup.
Fór hann þess á leit við stjórnina,
að reistur yrði biskupsbústaður í
Laugarnesi, sem þá var eignar-
jörð hans. Rentukammerið skrif-
ar biskupi 19. apríl 1825 og skýr-
ir honum frá því, að stjórnin
verði við tilmælum hans með því
skilyrði, að hann láti jörðina
Laugarnes af hendi við konung
með þeim skilmálum, sem nánar
verði tilteknir síðar, þegar upplýs
ingar verði fyrir hendi um jörð-
ina frá stiftamtmanni. Biskup
hafði boðist til að selja jörðina
fyrir virðingarverð, ef þá væri
nokkru nær um_biskupssetur í
Laugarnesi, svo að hér var ekki
um neina ágengni að ræða frá
stjórninni. Hann fékk þegar all-
mikinn styrk til að koma upp-
embættisbústaðnum.
Biskup gerði samning 7. apríl
1825 við múrara einn í Kaupm.-
höfn um smíði stofunnar, og er
nógu fróðlegt að athuga hann.
Múrari þessi, sem tók verkið að
sér, hét Fredrik August Maltez-
ow. Vinnulaun hans áttu að vera
2 ríkisdalir (rd.) á dag, auk fæð-
is, ókeypis ferð og fæði til íslands
og heim aftur, nægilegt öl dag-
lega og peli (y4 pottur) af brenni-
víni, bæði á leiðinni og allan
vinnutímann m. m. Hann átti að
vinna og menn hans frá kl. 5 á
morgnana til kl. 7 á kvöldin, að
frádregnum hálftíma til morgun-