Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1944, Page 6

LERRÓK MORGr\RLAÐSTNS
518
ÚTSAUMUR á hökli úr Kóladómkirkju. Er hökull þessi frá dögum Jóns
Arasonar. Á hökii þessum er ákaflega vandaður útsaumhr, eins og myndin sýn-
ir, hió mesta listaverk.
haim ah láta af þeirri fyrirætlan,
J>ví að. þeir óttuðust um verslur
síua. Ilafa |>eir vafalaust látið hót
anir fylg.ja brjefinu, því að konung-
ur ljet af áforini sínu og kvaðst
niunda senda í |iess stað nienn.
er dæmdu niál þessi öll með rjett-
vísi.
SÁ ER GERA SKYEDI íslend-
ingum rjett. var sjóliðsforinginn
alkunni Ivristófer Hvítfeldur. Ilafði
hann brotið Norðmenn til hlýðni
við konunginn og rjetta trú með
harðri hendi. Og nú var hann send-
ur hingað vorið 1541 á stóru og
vel búnu herskipi. Þótti gott að
hafa öflugan herflokk til þess að
framfylgja rjettinum.
lljer fer svo fram handtaka ög-
mundar, vjelræði við hann og brott-
númog lögtaka kirkjuskipunarinnar
í Skálholtsstifti undir vopnum her-
manna Ilvítfelds. En þó er vert að
geta þess, að ekkert kom fyrir víg
Diðriks frá Mynden. og Kláus frá
Merwitz fellur skömmu síðar í
fulla ónáð vegna allskonar klækja
og óreiðu.
Það er mjög athyglisvert, að
virða fyrir sjer framkomu jónst
Arasonar um þessar mundir. Við*
erum vanastir því að sjá hann í
veldi sínu, alráðan .og einráðan,
gangandi eins og björninn á hvað
sem fyrir var. En nú sást, að hanrt
kunni iíka að fara gætilega. Ilannj
fær brjef ITvítfelds og býr alt sem
best undir alþingisreið sína. En
jafnframt hefir hann sent njósnir
á undan sjer, og það bjargar hon-
um frá því að hreppa örlög Ög-
mundar. ögmundur lætur ginna
sig í fyrstu gildru. En .Tón stingirr
fæti við þegar hann er kominn að
Kalmanstungu, og lætur hvorki
Krjef nje annað ginna sig. Ritar
hann brjef til Alþingis, eins vin-
gjarnlegt og unt var fyrir hann,
en fyrirbýður allar aðgerðir er
snerfí biskupsdæmi hans. Eftir það
reið ,Tón norður með flokk sinn
og var ekkert frekara gert að mál-
efnum 11ólastóls að sinni.
NtJ VERÐUR IILJE á stórvið-
bui'ðum meðan Gizur Einarsson lif-
ir, eða til föstu 1548. Það er næsta
einkennilegt að athuga samband
þessara tveggja næsta ólíku
manna, hins gamla katólska ramm.
íslenska höfðingja og hins unga,
fluggáfaða konungsvinar og frum-
herja nýs siðar, rnilli formannsins
í hugsun og Ijóðagerð og tísku-
mannsins, húmanistans. milli -Tóns,
sein gat því næstum státað af því
að hann kvnni ekki par í latínu
og Oizurar, sem æfir sig á að setja
upphöf og niðurlög brjefa á sem
allra glæsilegasta latínu.
En báðir eru mikilmenni, þeir
virða hvor annan —- og þurfa hvor
á öðrum að halda.
Gizur hafði alveg nóg á sinni
könnu í Skálholtsbiskupsdæmi, þó
að hann hjeldi frið við .Tón og þá*
Ilólamenn. Og. .Tóni veitti ekki af,
eina katólska biskupnum úndir valdi
Kristjáns III.. að eiga einhvern að,
sent konungstraust hafði og góð
sambönd við hina nýju valdhafa.
Þetta var báðum hentugt og
hefði betur haldist.
EN NÚ DRÓ til heldttr hrika-
legri viðburða, og ntá segja, að
]>að sje saga áranna 1548—1550,
sem varpar hinum sjerkennilega
l.jóma á nafn og minningu .Tóns
Arasonar.
Gizur Einarsson hefir líklega
verið berklaveikttr og tók honum'
mjög að þyngja veturinn 1547—’48.
Á langaföstu andaðist hann.
Það má vafalaust telja, að,
nokkru fyrir þennan tínia hafa
Jóni berist fregnir af hinni hörmu-
legu útreið Lútersntanna í Þýska-
landi eftir að Moritz af Sachsen',
sveik þá og h.jálpaði keisara til
þess að kúga þá. ITefir -Tón nú
þótst sjá dagrenning þess, sent hann
hafði vænst, að keisari og páfi end-
urreistu fullkomlega hinn forna sið.
Dauði Gissurar kom því eins og-
sending forsjónarinnar.. Var nú um