Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.1945, Blaðsíða 4

316 ' "" T í'¥.] IjESRÓK MORÓUNIUjAÐSINS
HRAUN í ÖXNADAL. Hraundrangamir í baksýn. Bærinn eins og hann
var um síðustu aldamót. Mun hann ekki hafa tekið miklum breytingum
frá því á dogum Jónasar Hallgrímssonar
ágengt, jafnaldrar biðu þroskans
og starfskraftanna. Móðuharðind-
in voru nj'lega afstaðin, jarðskjálf-
ar hófust á Suðurlandi, skepnur
fjellu, og allskyns harðindi þjörm-
uðu svo að þjóðinni, að fjöldi
manna ljet lífið úr hungri og pest-
um. Einokununni var ekki enn
lokið, siglinga.r tregar, danskir
kaupmenn, danskir embættisinenn,
— og konungi þóknaðist að afnema
alþingi með öllu sjö árum fyrir
fæðingu Jónasar# — Þá var dapurt
í sveitum.....
Níu ára gamall missir Jónas föð-
ur sinn og verður tökubarn frammi
í Eyjaf. Vafalaust hafa allar þessar
miklu hörmungar haft djúpstæð á-
hrif á hina ungu og viðkvæmu barns
sál, og síst væri fjarstæða að ætla,
að þangað mætti rekja uppruna
hins ævilanga lífstrega skáldsins.
er síðar hlaut eldskírn nýrra erfið-
leika. nýrra sorga. — Síðari ár æv-
innar reikar þessi gestur jarðar um
öræfi og byggðir landsins, um fram-
andi borgir og beykiskóga, þjáður
af ástarharmi, sjúkdómi og fátækt.
— En þjóðin var sjálf þjáð, ekki
síður en skáld hennar Og Jónas
Ilallgrímsson ljet sjer annara um
hennar hag en sinn eiginn.
Frá barnæsku var hann nákunn-
ugur högum bændafólksins; — og
þegar hann þroskast, hefir lokið
námi í Bessastaðaskóla, dvalið í
háskólanum í Kaupmannahöfn,
kVnnst frelsiskröfum erlendra
Jijóða og notið hinnar miklu útsýn-
ar, — þá skildi hann að fullu. hvern-
ig íslendingum var innanbrjósts.
Úti við strendur landsins var tung-
an óhrein: Danskan hafði í Revkja-
vík það einkaleyfi fram yfir ís-
lenskuna, segir Jón Thoroddsen, að
best þótti fara á því að kenna
börnunum hana fyrri en íslenskuna,
ella, sögðu menn, gæti aldrei orðið
lag á errinu. . . Ofríki og stjórn-
leysi höfðu í senn bælt alþýðu
manna; undir niðri þráði hún frelsi
og sjálfstjórn, en vonlevsið og van-
trúin á landið lömuðu kjarkinn og
blinduðu sjón hennar til hálfs.
Með þessa þekkingu á þjóð sinni
kvað Jónas Hallgrímssön sjer hljóðs,
Ilann rak ekki upp skerandi öskur,,
notaði hvorki stóryrði nje kjarn-
yrði tungunnar, heldur mælti á hinu
ástkæra, ylhýra máli, sem hanni
liafði numið af folkinu í dalakotun-
um og þýðendum Miltons og Hóm-
ers. Og boðskapurinn, sem hann
flutti, er af mörgum talinn allt ann-
a.n en hyldjúp speki. lleiðrík og
silfurtær ljóð, eins og hans, eru ald-
rei talin speki, jafnvel ekki sann-
leikurinn sjálfur, ef hann er sagður
með látlausum orðum. Og J>ó að.
Jónas llallgrítnsson hefði gaman af
að ganga með silfurgljáandi hnappa
í frakka heiðbláum, ]»á var hann,
andvígur allri sundurgerð í ljóðum
sínum og ritum. Þar mælir hann
eins og skilgetinn sonur dalanna,
segir þjóðinni blátt áfram, að land-
ið hennar sje fagurt, og hún eigi
vor í vændum, ef hún treysti guði
og sjálfri sjer. Nú á dögum kynnu
slík orð að þykja lielst til liógvær
og lítt áberandi greinargerð fyrir
jafnstórfeldum þjóðfjelagsumbótum
og þeim var ætlað að glæða; en þó
er vafasamt, að nokkur orð, sem
mælt voru á íslenska tungu, hafi
haft meiri og dýpri áhrif. Fólkið
fann, að hann mælti á þess eigin
niáli, tilfinningar þess voru hans
tilfinningar; í raun og veru viss.i
það áður allt, sem hann sagði. En
samt var eitthvað nýtt í ljóðum
hans, ný fegurð, nýr sannleikur, ný
speki, — eitthvað sem var náskylt
guði og kraftaverkunurn. Fólkið
trúði ljóðum skáldsins betur en sín-
um eigin orðum. Það hafði heyrt
rödd þjóðarinnar, rödd landsins,
rödd íslenskrar náttúru, hinn eilífa
söng, sem yljar á þorranum og fyll-
ir loftið angan, þó að allt s.je þak-
ið klaka og snjó. Og hjörtu fólksins
hófu nýtt landnám i sínu eigin
landi...
Við hvert kvæði, sem birtist eft-
ir Jónas Hallgrímsson, fann þjóðin
betur og betur, að hún átti gott
land og fagra tungu. Hinn snauði
og Ji.jakaði bóndi fann, að hann var
frjálsborinn maður. Ilann varð upp-
litsdjarfari. Almenningur krafðist
rjettar síns. Þeir, sem áður höfðu