Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.1945, Blaðsíða 4

IÆSBÓK MORGUNBLAÐSINS
3G4
niáli inn á alveg nýja braut, þvert
ofan í tiilögur. stjórnardeilda sinna,
hlaut aii skilja betur en flestir ef
ekki alli.r Danir þá hug margra
bestu manna á Islandi í þann tíma.
Fjölnismenn, Bjarni Thorarensen og
ýmsir fleiri, auk Baldvins Einars-
sonar gátu ekki hugsað sjer Alþingi
sett annars staðar en á Þingvelli.
Rómantísk þjóðernisstefna hafði
náð sterkum tökum á fjölmennum
flokki manna meðal íslendinga á
árunum 18:10—1840 og upp.úr skauti
hennar er sjálfstjórnarstefna vor
runnin.
Kristján kotmngur VIII. kom til
ríkis 0. des. 18:59. íslendingar í
Khöfn fluttu honuth ávarp, þar sem
vikið er að þörf á ráðstefnu reyndra
og skvnsamra Islendinga heima fyr-
ir, endurbótum skólans, þörf á sjer-
stakri presta- og læknakennslu og
að verslunarfrelsi verði þar vernd-
að og eflt_ Tók konungur ávarpinu
ið besta og hjet íslendingum að
efla velgengni þeirra. Efndir þóttu
góðar á heitum hans, er boðskapur-
inn um Alþing kom út árið eftir,
en nefnd Islendinga flutti konungi
sjerstakar þakkir fyrir hann.
Brynjólfur Pjetursson kallar kon-
mngsúrskurðinn um Alþing nterki-
legastan allra þeirra, er gerðir
hafa verið af Danakonungum, ís-
landi til góðs (Skírnir XV. 81).
Síra Tómas Sæmundsson ritar að
fram kominn um Alþing (í þrem
ritgerðum, Kh. 1841). Jón Sigurðs-
son ritar ejnnig um Alþing í I. árg.
Nýrra Fjelagsrita 1841, stórmerka
grein, og leggur hann líka út af
boðskap konungs# Jönas Hallgríms
son yrkir ið fagra kvæði „Alþing
ið nýja“. Ilrifnitig gagntók marga
vora bestu menn, en einkum þá,
er um þær. mundir voru á besta
skeiði. Má glögglega marka það
af ræðum þeirra og ritum.
Alþingistilskipunin.
T’EG AR embæí t ism a nna n e f nd in
Magnús Stephensen, konferensráð.
hafði fjallað um Alþingismálið, að
boði konungs, á fundum sínum 1841,
varð það ofan á að lága þingið að
sem mestu leyti eftir fulltrúaþing-
unum dönsku. Mestu áhrifamenn-
irnir á fundum embættismannanefHd
arinnar, auk stiftamtmanns, voru
þeir Bjarni amtmaður Thorsteinson,
Þó'-ður Sveinbjörnsson háyfirdóm-
ari og Páll sýslumaður Melsteð. —
„Allir hinir aðrir lögðu lítið. eða
ekkert til málanna, nema B. Th.
amtmaður, sem kom með nokkrar
uppástungur, er annaðhvort ekki
var fallist á eða gátu ekki orðið
útrædd^r....“, segir Bjarni amt-
maður Thorsteinson í ævisögu sinni
(Tímar. Bókm.fjel. XXIV, bls. 183),
en hann var gagnmerkur maður,
svo að eigi þarf að efa, að hann
fari rjett með.
Till. embættismannanefndarinnar
voru lagðar fyrir stjettaþingið í
ITróarskeldu. Urðu miklar uTnræð-
ur þar um málið, og sumu þar
breytt í frjálslegri átt en íslenska
embm.nefndin vildi vera láta, en
ekki er tækifæri til að rekja það
h.jer. Eftir það að stjórnardeildirn-
ar iiöfðu fjallað um málið, gaf kon
ungur út 8. marz 1843 „Tilskipun
um skiptun sérlegTar ráðgefandi sam
komu íyrir fsland, er á að nefnast
Alþing“ í 79 greinum. Bæði danski
textinn og íslenski voru birtir —•
(Lovs. XII, 454—525).
Með þessari tilskipun er hluttaka
Islendinga í stjettaþinginu í Hró-
arskeldu afnumin (en ráðgefandi
samkoma embættismanna — embm,-
nefndarfitndirnir — afmunin 10.
okt. 1843 — Lovs. XII, 650—651).
— Á Alþingi skulu eiga sæti 20 ]>ing
menn, kosnir einn fvrir hverja sýslu
og einn fvrir Reykjavík, og enn
fremur G konungskjörnir. Vara-
þingmaður yar fyrir hvert kjördæmi
og var það sá, er fjekk flest at-
kvæði næst þeim, er kosinn var
alþingismaður. Konungur tilnefndi
tvo varaþingmenn. Kjörtímabilið
var sex ár. Þingið var í einni mál-
stofu, Það átti að koma saman
fyrsta virkan dag í.júlímánuði „og
vara 4 vikur“, en þó mátti kon-
ungsfulltrúi, en svo nefndist um-
boðsmaður konungs á Alþingi, fram
lengja það. Umræður skyldi fara
frain á íslensku, en leyfa mátti þó
Dönum, sem ekki höfðu lært ís-
lensku, að flytja ræður á dönsku,
en Alþingisforseti skyldi þegar sjá
uni að þær væru þýddaV á ís-
lensku. — ÖIl skjöl frá þing-
inu til konungs og Kancellíis áttu
að vera á íslensku, en staðfest þýð-
ing á dönsku jafnframt.
Kosningarrjett til þings áttu þeir
karlmenn einir, sem áttu 10 hundr-
iið í jörð eða jörðum, eða höfðu
lífstíðarábúð á þjóðjÖrð, er var að
minnsta kosti 20 hundruð að dýr-
leika, eða í Reykjavík eða á versl-
unarstöðum öðrum áttu múr- eða
timburhús, er virt Amr að minnsta
kosti 1000 ríkisdali. Auk þessa voru
þau skilyrði fyrir kosningarrjetti:
að háfa óflekkað mannorð, að hafa
náð 25 ára aldri, þegar kosning fer
fram og að vera fjárráða.
Kjörgengir til þings A'oriT þeir,
sem kosningarrjett höfðu, en auk
þess útheimtist: að Arera kristinn-
Framh. á bls. 368.