Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.1945, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS fef
607
150 ÁRA MINNING SKÚLA FÓGETA:
Barátta Skúla
Brátt hófst önuur höfðuðorusta
Skúla, vegna verslunarmálefna ís-
lands. Enda skorti eigi, að „Al-
inenna verslunarfjelagið“ gœfi næg
an höggstað á sjer, bæði með vöru-
svikum og niðurníðslu „lnnrjetting-
anna“, sem fjelagið hafði þó skuld
bundið sig til að skila af sjer, í
bkki lakara standi, en það tók við
jteim í, að 20 árum liðnum, er einka
leyfistími þess var útrunninti. Þá
var einnig hin ósæmilega framkoma
sumra kaupmanna, við landsfólkið.
— Er Ara Guðmundssyni kaup-
hianni í „Hólminum“, þýðingar-
mesta verslunarstað landsins; lýst
íi þá leið, að hann hafi verið, hroka
fullur, uppstökkur og ófyrirleitinn,
og hafi litið á íslendinga með stök-
'ustu fyrirlitningu. Óþjáll þótti
hann í viðskiftum, og ljek menn ein
att hart og beitti hinu nær ótak-
markaða valdi sínu, á níðingsleg-
asta hátt.
Varð verslunin landsmönnum, því
brátt hin örðugasta. Ýrði of langt,
mál og einhliða, að rekja þann
raunaferil, nokkuð að ráði, en sam
bengisins vegna, er þó ekki unt að
ganga alveg fram hjá þeim málum.
Sem sýnishorn af verslunar-á-
standinu, má greina frá því, að ár-
ið 1768, hat'ði verslunarfjelagið,
keypt kornbyrgðir, sem senda átti
til Islands. Skoðunarmenn stjórnar
innar, komust að þeirri niðurstöðu,
að um 2 þús. tunnur af mjölvöru
þessari, væri ónýt vará, og 200
tunnur að auki svo illa malaðar,
oð þeii* lögðu blátt bann við því að
varan væri flutt til Islands. Skeytti
fjelagið því þó ekki, og sendi m.jöl-
ið samt. Er kaupskipin komu hing-
að til landsins, skoðuðu sýslumenn.
Varninginn, og leist að vonum ekki
á blikuna; hafði mjölið versnað á
SJOTTA GREIN.
bi'.'lá uM\'t
við „Almenna Verslunarfjelagið ’
Eítir S.K. Steindórs
leiðinni, og var úldið, myglað og
maðkað, og tö.ldu þeir með rjettu,
þennan óþverra hættulegan heilsu
og lífi manna. Enda játuðu kaup-
menn sjálfir, að þeir vildu ekki
einu sinni gefa skepnum sínum
þennan óþverra, en samt reyndu
|»eir að neyða þessu upp á fólk, við
fullu verði.
Enginn vafi leikur á því, að h.jer
Var um „ásetningssynd“ að ræða,
hjá kaupmönnum, því að í all-mörg
um mjöltunnunum var þannig getig
3ð frá, að óskeint mjöl var til
beggja enda, en mestur hluti inni-
þaldsins, var maðkahrúga og mvglu
skán. — Stóð Skúli íyrir því stór-
mæli, að mestum hluta af þessum
óþverra var fleygt í sjóinn.
Ekki geðjaðist stjórnarherrunum
vel að þessu framferði verslunar-
fjelagsins, og var höfðað sakamál
Igegn því. lllaut fjelagið þó eftir
atvikum, mjög vægan dóm, var því
igert að greiða 4400 ríkisdali, í
skaðabætur, fyrir sviksemina, ett
með þessari smáræðis sektarupp-
hæð var stofnaður svo kallaður
„ja rðabótasjóður* ‘.
Og skyldu verðlaun veitt úr
sjóðnum, fyrir óvenju-mikinn dugn
að í búnaðarframkvæmdum. —.
Kom fjelagið s.jer með athæfi
þessu, út lir luisi h.já konungi og
stjórn. Var þess heldur ekki langt
að bíða, að það yrði svift, verslun-
arrjettindum sínum h.jer ó landi.
Um annan þann varning, sem
íjelagið ljet flytja hingað til lands,
pótti mjög líkt ástatt um. Jafnvel
brennivínið var svo svikið, að
rnenn gótu vart notið þeirrar „ó-
fix. tbnxasb
niSBXB I •!-
ÍIT’ÍZSÍUJld
gæfu gleði“ eins og Eggert Olafs-
Son orðaði það, að verða ölvaðir.
Járnið var óhæft til að stníða úr
jj»ví og trjáviðurinn var svo gallað-
ttr, að algengt var að sjávarbænd-
Ur, urðu að leggja upp bátum sín-
úm, ef árar brotnuðu, því að ekki
fjekst nothæfur viður í aðrar í
staðinn. Sama máli gengdi um am-
boð til heyskaparvinnu. Er til
skýsla utn það efni, frá Guðmundi
Runólfssyni á Setbergi, sýslumanni
í Gullbringu- og Kjósarsýslu, og
sýnir viðskipti bónda nokkurs við
tllafnarfjarðarkaupmann. Ekki kyn
okaði Guðmundur sjer samt við, að
gerast málaflutningsmaður verslun
arfjelagsins síðar. — En ef menir
íengu keypta nothæfa spítu, urðu
þeir þá einnig unt leið a§ kaupa
svo og svo tnikið af fúarröftum.
Vefnaðarvaran sem f.jekkst, var að1
mestu leyti framleidd í vefsmiðj-
itm „Innrjettinganna", og lagði Ari
forstjóri hina mestu áherslu á, að
framleiðslan þar væri setn óvönd-
uðust og óhentugust, En ef við-
skiptamenn kvörtuðu undan vör-
uuni, stóð ekki á svari hjá Ara: —
„Þetta er íslenskur iðnaður! Þarna
sjáið þið“. — Var þannig flest á
pömu bókina lært.
Ef einhver misbrestur varð á um
firferði, var æfinlega meiri og minni
útannfellir af hungurorsökum.
Voru þeir þó að sjálfsögðu miklu
fleiri, sem dóu af margskonar af-
Jeiðingutn skortsins. Kom það eink-
um fram í óeðlilegum mildum barna
dauða, enda fór landsfólkinu sífækk-
andi á þessu tímabili. Virtist ekki
þurfa uiikillar spádómsgáfu við, til