Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1945, Side 24

642
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Aldargömul íslandslýsing
IMMI •■••11111111111(11111111111 IIIIIIII1111111111111 IIII 111111111II111111111111 tllllllMlltlllllHltlllltllllMIHIIItMIMtttllMllllllltltlllttlltlM 1111111111 tl MMMtltllllll
I
HINN 25. ág. 1838 skrifaði Jónas Hallgrímsson stjó«a Bókmentafjelagsins í Kaupmannahöfn og stakk upp á I
I því að fjelagið kvsi nefnd manna til þess „að safna öll um fáanlegum skýrslum, fornum og nýum, er lýsi íslandi i
§ eða einstökum hjeruðum þess, og undirbúa svo til prentunar nýa og nákvæma lýsing á íslandi, er síðan verði =
i prentuð út af fyrir sig á fjelagsins kostnað". Sama dag v ar þetta samþykt á fundi Hafnardeildar Bókmentafjelags- í
i iris og nefnd kosin 21. sept. s.á. Hlutu kosningu: Jónas H allgrímsson, Konráð Gíslason, Magnús Eiríksson, Jón Sig- i
j urðsson og Finnur Magnússon. Nefndarmönnum kom saman um það „að haganlegast og best væri að byrja á því [
; að safna lýsingum sókna og sýslna sjer í lagi, svo mörgu m sem fá mætti og væri til þess best fallið að senda brjef i
j til allra presta og allra sýslumanna og treysta á góðvild þeirra, að þeir sendi fjelaginu lýsingar, hver yfir sína I
j sókn eða sýslu". Um veturinn voru svo þessi brjef send til allra, og hafði Jónas samið þau. Fylgdu brjefum til j
j prestanna 70 spurningar, er þeir áttu að svara eins ýtarl ega og unt var, en brjefum til sýslumanna fylgdu 12 j
j spurningar. Jafnframt var biskupi skrifað þá um vorið og einnig stiftamtmanni og amtmönnum og þeir beðnir að =
= ljá málinu fylgi. Eiskup sendi síðan (5. júní) umburðarbrjef til allra prófasta á landinu og bað þá að stuðla að því, j
j að prestarnir gæfu þær upplýsingar, sem um var beðið „svo greinilegar, fullkomnar og áreiðanlegar sem þeim |
j er mögulegt". I
Ekki verður annað sagt. en að prestar og sýslume nn hafi byugðist vel við þessari málaleitan. Eru nú allar j
j lýsingar þcirra geymdar hjer í Landsbókasafninu, fjögur stór bindi í folio. Er hjer um að ræða eitt hið merkasta É
: heimildarrit, eigi aðeins um landfræði Islands, heldur ein nig um búskaparháttu, atvinnuvegi, hlunnindi, tíðarfar j
\ þjóðháttu, heilsufar, menningu o. s. frv. Sá er ókostur á handriti þessu, að pappírinn er í mjög misjöfnu broti og l
| því hættara við skemdum af volki. Er hætt einu auganu og þyrfti því endilega að taka afrit af öllum lýsingunum j
j og hafa það til afnota fyrir þá. sem leita þar heimilda, en geyma frumritið sem .dýrmætan fjársjóð til minningar j
= um vísindalega hugkvæmni Jónasar Hallgrímssonar, og góðan skilning íslenskra embættismanna á þeirri tíð á j
I því, hvert nytjaverk hjer var verið að vinna.
Að vísu eru ekki allar lýsingarnar jafn fullkomnar eins og vænta má, og skara ýmsir prestar fram úr í skiln- =
| ingi á því, hvernig svörin áttu að vera. Verður það best ráðið af lýsingunum í heild. En þó skulu hjer nú birtir j
j stuttir útdrættir úr þessum sóknarlýsingum, sem sýnishorn af þessu merka handritasafni. •
Úr sóknarlýsingu
Rafnseyrarprestakalls
eftir síra Sigurð Jónsson.
-----VElÐISKAPlltlNN til s.jáv
ar er sóttur á vorin út til uesja við
fjarðarmynnið. Hjeðan úr sókn gera
menn út ski]> að Kópanesi, sem er
í Selárdals kirkjusókn. Þar eru
Jeigðar búðir, sem eru þar meðfylgj-
andi kirkjunnl, eður hennar invent-
arium, fyrir 2 fjórðunga fiska eftir
hvern mann. Þaðan er sóttur fisk-
ur til hafs með haldfæri, tvær eður
jirjár vikur undan landi. Þar eru
líka stundaðar lóðir norður í fjörð-
inn og iniðað á landsteinum, e:i
miðin get jeg ekki verið að upj)-
skrifa, ekki heldur mið á hafí. j>au
máske uppteiknast frá Selárdal. —
Hrognkelsanet eru þar líka brúkuð,
við landsteina og veiðist vel af
þeim á stundum. Hákarlalóðir voru
og þar fyrrum brúkaðar og hepnað-
ist stundum nokkuð, en síðan þil-
skip fóru að liggja fyrir hann, er
sú veiði frá, því við það gengur
hákarl óðar ofan í hafsins djúpála
og öræfi, hvar þilskipamenn sökkva
honum niður.
Við vorveiðiskapinn er verið frá
sumarmálum til |>ess 12 vikur af
sumri. Þá fara menn að afla kola
og byrja slátt og heyskap; við hann
er verið stundum, þegar votviðri
ganga. fram undir Michaelsmessu.
Þá er byrjuð öniiur vertíð. Leggja
menn sig út á sveit norðanvert við
fjörðinn og sæk.ja vestur í álinn
með lóðir, hverjar ætíð eru fluttar
með s.jer í land aftur oþ' beittar á
nætur. A |>ær fiska menn þorska og
ýsu. Þessi vertíð stendur stundum..
undir jólaföstu, eftir því vetrarfar
legst að seint eða snemina.
l'm ]>að leyti tíðai'innar fer hinn
svokallaði vöðuselur að hlaupa inn
á fjörðinn; kemur hann í smáhÓp-
um eða á stangli, einn og tveir,
rig hleypur inn í fjarðarbotn fyrst.
l-'ái hann þar átu, sem er helst kóp-
síld eður marflær, staðnæmist hann
þar um tíma í stórum hóp, sem
menn nefna vöðuhrot. Þá sækja þeir
til þessa veiðiskapar, sern færir eru
um að skutla hann. Eru !5 ínenu
valdir til þess á Ijettum og litlum
pátum. 2 menn sterkir til róðurs,
og einn. sem tamið het’ir sjer ]>á
konst að harpunera. Við þennan
veiðiskap er verið þá færi gefst alt
að einmánuði; þá hverfur selur all-
ur í burt ti1 hafs út. Eru þessar
veiðar hjer einna arðsaniastar, þá
vel heppnast, en það er sjaldan
að þær hepnist vel, þVí háhyrning-
ar koma tíðum af hafi flokkum