Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1948, Blaðsíða 6

562
kristnitöku, þótt ekki fari sögur af
því. Elsti máldagi Víkurkirkju er
frá árinu 1379 og er þar skýrt frá
eignum hennar og ítökum. Hún
heíur þá þegar átt jörðina Sel, sem
var hluti úr Hlíðarhúsum og fvlgir
sú jörð henni margar aldir, og var
'im eitt skeið prestsetur. (Stifts-
vfirvöldin seldu Magnúsi Jónssvni
í Bráðræði jörðina Sel árið 1062
fyrir 1500 rdl. og „var það illa sjeð
af mörgum"). Þá átti og kirkjan
, landsælding og selalátur í Örfiris-
ey, sælding í Akurey, allan reka á
Kirkjusandi og fjórðung reka móts
við Nes, Engey og Laugarnes utan
Seltjörn og Laugalæk, og Víkur-
holt með skóg og selstöðu“
Þessa er ekki getið hjer vegna
Jiess að það komi sögu seinustu
kirkjunnar við, heldur vegna hins
að þarna er getið um löngu glevmd
hlunnindi. Eða finst mönnum hað
ekki einkennilegt nú, að einu sinni
skuli hafa verið selalátur í Örfiris-
ey, skógarhögg í Öskjuhlíðinni og
akrar í Akurey og Örfirisey?
Víkurkirkja var helguð Jóhann-
esi postula. Hún hefur altaf verið
mjög fátæk, því að sóknirr var lítil
og menn ekki auðugir. Má sjá það
í skoðunargerðum að kirkjugripir
hafa henni verið gefnir af hinum
og öðrum, einkum útlendingum í
skoðunargerð 1642 eða 90 árum
eftir siðaskiftin — er talið að hún
eigi Maríulíkneskju og líkneskju
Jóhannesar postula. Hafa henni þá
áskotnast þau nýlega, og sýnir
þetta að enn hefur eimt eftir af
kaþólskum sið.
----o---
Víkjum þá að skoðunargerð
Jóns biskups Árnasonar 1724, en
þar segir svo: „Kirkjan er að öllu,
veggjum og viðum, kostulega stand
andi, vænt hús, sem lögsagnarinn
Brandur Bjarnheðinsson* hefur lát
* Brandur bjó fyrst í Byggarði og
síðan í Vík. Hann varð lögrjettumaður
1707, tók lögsögu í Kjósarsýslu fyrir
LESBÓK MORGUNBI \ÐSTNS
ið upp byggja af nýjum viðum ei
alls fyrir löngu“. Þetta er sú kirkja
sem stendur, með nokkrum breyt-
ingum og viðgerðum, fram til þess
tíma er dómkirkjan vmr reist. Hún
var 9 stafgólf og má sjá á orðalagi
biskups („veggjum og viðum“) að
hún hefur verið með torfveggjum.
Það kemur einnig fram í skoðunar-
gerð Finns biskups Jónssonar 1751,
því þá segir hann: „Moldir kirkj-
unnar eru allar gamlar, svo húsið
er hvorki að viðum nje veggjum
stæðilegt."
Arið eftir var byrjað að reisa
„innrjettingarnar“ og stóðu hús
peirra á þrjá vegu umhverfis
kirkjugarðinn. Er talið að kirkjan
hafi frá upphafi staðið á sama stað,
þar sem nú er trjágarðurinn á horn
inu á Aðalstræti og Kirkjustræti.
Hefur því kirkjugarður sá verið
orðinn gamall.
Þegar nú innrjettingarnar komu
fjölgaði mjög fólki í sókninni og
varð kirkjan brátt alt of lítil. Þá
var tekið það ráð að lengja hana
austur á bóginn og bætt við 3 staf-
gólfum, svo að nú varð hún 12
stafgólf. Var þessi nýa viðbót nefnd
kór, en gamla kirkjan forkirkja
Árið 1769 skoðar Finnur biskup
kirkjuna og þykir honum forkirkj-
an þá svo hrörleg að hann skipaði
fjárhaldsmanni hennar, Þorbirni
Bjarnasyni að láta „byggja upp“
kirkjuna á því ári, og mun það hafa
verið gert. Ekki mun þó hafa verið
um algjöra nýbyggingu að ræða,
því að samkvæmt skoðunargerð
áætluðu smiðir að breytingin
mundi ekki kosta meira en rúm 53
hndr. En úr því hefur sennilega
Niels Kjær 1709 og var „lengi hjeraðs-
dómari í Gullbringusýslu". Sonur hans
var Erlendur lögrjettumaður í Hrólfs-
skála, hans sonur Sigurður í Göthús-
um, einn af merkustu mönnum Reykja-
víkur á sinni tíð. Oddný dóttir Erlendar
giftist Oddi Hjaltalín lögrjettumanni og
lögsagnara á Rauðará. Frá þeim er kom
inn Jón Hjaltalín Sigurðsson prófessor.
orðið að draga nokkuð, því að kirkj
an átti ekki nema tæplega 32
hundr. Heíur það komið fram í því
að kirkjan var stytt og var nú ekki
nema 11 stafgólf eftir breytinguna.
En þá er moldarveggjunum rutt
burt, og er nú risin upp timbur-
kirkja með stöpli og' turni. Er þá
seinasta torfkirkjan í Reykjavík
horfin og sú veglega kirkja, er
Brandur Bjarnheðinsson bygði,
komin í nýan búning.
Fátækt kirkjunnar mun hafa
valdið því, að hún varð ekki stærri.
Er það haft eftir sóknarprestinum.
sjera Árna Þórarinssyni, að kirkj-
an sje alt of lítil og viðurkendu
smiðirnir það, en úr því mætti
bæta seinna með því að gera út-
brot á framkirkjuna.
Hjer er rjett að taka upp bað,
sem Guðlaugur Þorgeirsson pró-
fastur í Görðum segir um kirkjuna
í skoðunargerð 1779:
„Kirkjan er að sínu byggingar-
formi og ástandi hin sama og að
undanförnu skrifað er, nema hvað
hún er bæði of lítil fyrir söfnuðinn,
sem ætíð fjölgar meir og meir, og
líka nokkur Bröstfeldigheit svo vel
á súð kirkjunnar sunnan fram með
hliðveggjum þeim megin hvar
borðin, sökum viðanna slæmleika.
eru farin að fúna, jafnvel þó hún
sje annars sterkbikuð. Það er og
einkar hætt við að þeir borðsend-
arnir, sem standa við jarðveginn,
sje farnir að moskast, því grjót-
grundvöllurinn, sem undir kirkj-
unni er, hefur í öndverðu verið alt
of lágur lagður verið, svo að mold-
in er farin að ganga upp vfir hann.
Þess er og að geta, að bitarnir, sem
eru undir norður loftinu, sýnast
farnir að svigna og varla óhætt
fyrir fólk að vera þar uppi, sier-
deilis þegar mikill fjöldi safnast þar
upp, sökum þess að kirkjan sjálf.er
of lítil og- getur ekki innrýmt þann
fjölda, sem kemur, einkanlegast á
stórhátíðum. — — Altarið er nú