Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1948, Side 10

ÞAÐ VAR mikið um að vera á
höfðinujasetrinu Stað á aðfangn-
dag jóla. Vinnukonurnar voru önn-
um kafnar að búa alt út fyrir jóla-
helgina. Sumar voru að taka til í
bænum og þar var í mörgu að
snúast, því að Staður var vel hús-
aður á þeirri tíð, og aðrar voru
í eldhúsi að búa til jólamatinn.
Húsmóðirin gekk um húsin og leit
eftir uð eigi væri brugðið út af
fyrirskipunum hennar. Hún var
ströng og krafðist skilyrðislausrar
hlýðni af þjónustufólki sínu, en
aftur á móti var það einróma álit
þeirra er til þekktu, að hvergi væri
betra að vera en hjá húsfrú Hall-
dóru á Stað, enda var það höfuð-
ból sveitarinnar. — Húsfrú Hall-
dóra rak á eftir stúlkum sínum.
Það var tekið að líða á daginn
og eins og venja var, áttu allir að
fara til tíða þá um kvöldið. Leið-
in til kirkjunnar var löng og dag-
urinn skammur um þetta leyti árs.
Til allrar hamingju var veður í
besta lagi, dálítið frost og stinn-
ingskaldi á norðan og rifahjam í
slíku veðri komst enginn hjá því
að sækja tíðir. Kirkjuvaldið gaf
engar undanþágur frá þeirri
skyldu, og það þurfti að minnsta
kosti að vera ófært veður til þess
að það fyrirgæfi vanrækslu í þeim
efnum. Að vísu hugsaði fólkið ekki
svo mikið um það, því að í þau
þrjátíu ár sem Björn bóndi Geir-
mundarson hafði búið á höfuðból-
inu, hafði það aldrei komið fvrir
að íerðir til tíðasöngs fellu niður
Hann ljet veður aldrei aftra sjer
Hann áleit það skyldu sína að
ganga á undan öðrum í því að halda
helgar tíðir, sem höfðingja sæmdi
Það var eins og einhver óró væri
yfir öllum í bænum. Þjónustu-
stúlkurnar hugsuðu allar um hið
sama: Hverri þeirra skyldi verða
skipað að vera heima jólanóttina?
— Það hafði aldrei komið fvrir —
og mátti aldrei koma fyrir — að
bærinn væri mannlaus á jólanótt-
ina. Það mundi boða óhamingju
ef út af þeirri reglu væri brugðið.
Hið undarlega samband milli
sannrar trúar og fullvissu um að
himinn, jörð og haf væri bygt ó-
teljandi leyndardómsfullum ver-
um, var uppistaðan í lífsskoðun
manna á þeim tímum. Og einmitt
á sjálfa jólanóttina fóru allar þess-
ar leyndardómsfullu verur á kreik
Nokkrar af þeim voru góðar og
mönnunum velviljaðar, en hið
gagnstæða var um sumar beirra.
Menn höfðu fyrir sjer sögusagnir
um það, að bæir sem stóðu tóm-
ir jólanóttina, hefðu verið rúnir
að öllu verðmæti, jólamaturinn
uppetinn og kertin brend til agna.
og húsin litu út eins og áflog og
illindi hefðu átt sjer stao í þeim
Fólkið gekk því út frá því vísu
að einhverri kvennanna mundi
verða skipað að vera heima meðan
aðrir fóru til tíða, og hver og
ein af stúlkunum kveið fyrir því
að hún mundi verða fyrir valinu.
En er.ginn efaðist um að húsbónd-
inn mundi verða rjettlátur í vali
sínu. Það hafði aldrei komið fvrir
örnsson
að Björn bóndi hefði látið þann
sama vera heima oftar en einu
sinni. Og karlmenn komu ekki til
greina. Það var eigi að undra að
stúlkurnar væru órólegar. Enga
þeirra langaði til þess að vera ein
heima. Ef trúa mætti því sem sagt
var, gerðust undarlegir hlutir á
jólanóttina. Já, það var ekki neinn
efi á því að slíkar sögur voru
sannar, og sannfæringin um það
setti ugg í stúlkurnar, en engin
þeirra þorði að skorast undan þeirri
skyldu sem húsbóndinn legði þeim
á herðar.
Stúlkurnar ljetu eins og þær
væru önnum kafnar við vinnu sína
þegar þær urðu varar við að hús-
bóndinn var á leiðinni út í eld-
húsið. Þær hömuðust við að þvo
og fægja, allar, nema Þórhildur,
dóttir Björns bónda. Hún hætti að
vinna þegar faðir hennar kom inn
Þórhildur var milli tvítugs og þrí-
tugs, hávaxin og ljóshærð, með
djúp, dreymandi augu Þórhildur
var áiitin einn hinn besti kven-
kostur 1 sveítinni og þótt víðar
væri leitaö. Björn bóndi hafði vilj-
að gifía hana höföingjasyni úr
næstu sýslu. en hún hafð' þver-
tekið fyrir það. Hann hafði þá lát-
ið undan, því að hann áleit eigi
rjett að gifta hana gegn vilia
hennar. Auk þess vissi hann að hún
hafði orðið fyrir miklum vonbrigð-
ur, því að fyrir tveimur árum hafði