Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1949, Blaðsíða 4

12
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
húsið var gefið Reykvíkingum og
Seltirningum fvrir „fátækrahús“.
Mun ætlunin hafa verið sú, að þar
yrði hæli fyrir fátæk og umkomu-
laus gamalmenni.
Um þessar mundir eignaðist
Davíð Helgason verslunarmaður
Ullarstofuna, ljet rífa hana og
byggja þar lítið timburhús. Þá
fengu menn styrk til að byggja,
10% af kostnaðarverði samkv.
konungsúrskurði 20. mars 1789 og
hlaut Davíð þann styrk. Þetta hús
var jafnan nefnt Davíðshús. Davíð
var sonur Helga Ó. Bergmanns,
bróður Björns Ólsen á Þingeyrum.
Hann var utanbúðarmaður hjá
Knutzons-verslun „altaf hægur og
altaf fullur og þarna bjó hann með
Guðrúnu Helgadóttur systur sinni;
hún var ölgerðarkona og heitti svo
ilt öl, að varla var drekkandi,"
segir Gröndal.*
Ekki fannst mönnum þörf á að
koma hjer upp „fátækrahúsi", eða
hafa ekki treyst sjer til þess. Var
þá horfið að því ráði að gera Land-
fógetahúsið að barnaskóla. Stóð sá
skóli um 20 ára skeið og voru skóla-
stjórar þeir Ólafur Einarsson Hjalte
sted (1831—40) og Pjetur Guðjohn
sen organisti (1840—49). En svo
lagðist skólinn niður vegna þess að
Rosenörn stiptamtmaður tók af
honum þann styrk, er hann hafði
fengið árlega úr Thorkilliisjóði. —
Styrklausir treystust Reykvíkingar
ekki til þess að halda skólanum
áfram, og var svo enginn barna-
skóli hjer um mörg ár.
NOKKRUM árum eftir að skólinn
lagðist niður, eignaðist Jón Guð-
mundsson húsið og bjó þar til ævi-
* Magnús Árnason snikkari eignaðist
Davíðshús og bjó þar í mörg ár. Hann
reisti hið tvílyfta hús Túngötu 2 þar á
lóðinni. — Síðan reif hann Davíðshús
(1902) og bygði þar húsið Uppsali, sem
enn stendur á horni Aðalstrætis og
Túngötu.
loka (1875). Jón var kvæntur hinni
ágætustu konu, Hólmfríði Þorvalds
dóttur prófasts frá Melum, og hjálp
uðust þau að því að gera garðinn
frægan. Er það einróma álit þeirra,
er til þektu, að annað eins heimili
hafi ekki verið til í Reykjavík. Þau
hjónin voru samvalin um rausn og
skörungsskap og heimili þeirra var
um langt skeið miðstöð andlegrar
menningar í höfuðborginni.
Húsbóndinn var ekki mikill fvrir
mann að sjá, lítill vexti og frá barn
æsku bæklaður á'fæti og gekk jafn-
an við hækju. Var hann af því al-
ment nefndur „Jón halti“. En þrátt
fyrir það var hann mikilmenni og
hafði einna mest áhrif allra sam-
tíðarmanna um land alt. Hann var
alþingismaður lengi og einlægur
samherji Jóns Sigurðssonar for-
seta. Hann var einn af þeim, sem
sagt er að Danir hafi verið að hugsa
um að skjóta eftir Þjóðfundinn
1851, fyrir uppreisnarhug. Hann
var bæjarfulltrúi í Reykjavík lengi
og oftast oddviti bæjarstjórnar.
Hann var málfærslumaður við yfir-
rjettinn. Og hann var ritstjóri
„Þjóðólfs“, eina blaðsins, sem nokk
uð kvað að þá. Um blaðamennsku
hæfileika hans eru skiftar skoðanir,
og nú finnst mönnum heldur lítið
til þeirra koma. En um þá verður
ekki rjettilega dæmt nema því að-
eins að tekið sje jafnframt tillit til
þess hver var aldarbragur og hugs-
unarháttur á þeim tímum. Mikils
metnir menn reyndu að setja fvrir
hann fótinn og honum var gert sem
allra örðugast að gefa blaðið út.
Auk þess voru stofnuð nokkur blöð
beint til höfuðs Þjóðólfi, svo sem
Landstíðindin, Ingólfur, Ný tíðindi,
íslendingur, Göngu-Hrólfur og Vík
verji. Sættu sum þeirra ýmsum
fríðindum, en svo fóru leikar að
„Þjóðólfur“ drap þau öll af sjer.
Virðist það vera ólýginn vottur um
það, að blaðamennska Jóns Guð-
mundssonar hafi verið samtíð hans
samboðin. Mun það því rjettastur
dómur, „að hann vildi vera og var
vissulega um all-langt skeið vak-
andi samviska bæar og þjóðar“. (J.
H.dr.).
En til þess að sýna hver áhrif
heimili þeirra hjóna hafði á bæar-
lífið, þykir mjer rjettast að taka
hjer nokkrar frásagnir þeirra, er
það þektu best.
Klemens Jónsson segir: „Þau
hjónin voru fyrir allra hluta sakir
einhver merkustu hjónin, sem þá
áttu heima hjer í bæ, og settu beint
mót á bæinn og bæarlífið þetta
tímabil. Hús þeirra var sannkall-
aður samkomustaður allra menta-
manna og nokkurs konar miðstöð
fyrir andlega menningu. Það voru
þau hjónin sem gengust fyrir því
að byrjað var að leika gleðileika
fyrir almenning hjer í bæ. Það er
enn órannsakað mál, hve mikla
þýðingu þetta hús hafði fyrir and-
lega menningu bæarins. Það væri
efni í sjerstaka ritgerð.“
Guðrún Borgfjörð, sem var þar
heimamaður, segir í endurminning
um sínum: „Ævinlega borðuðu þar
margir skólapiltar og voru þeir sem
heimamenn. Það var ekki siður þar,
að láta kostgangara finna það. að
þeir ætti að fara þegar borðhald
var búið. Þar komu jafnt æðrj
sem lægri. Öllum var jafn vel tek-
ið, eftir því sem við átti. Þessi hjón
voru ekki rík, en nóg var þó til af
öllu. Aldrei held jeg að liðið hafi
svo dagur, að ekki kæmu gestir, og
allir fengu góðgerðir. Á þessum ár-
um var mikil umferð af betlurum.
Aldrei fór neinn svo frá því heim-
ili að hann fengi ekki eitthvað í
pokann. Á vetrum var venja, að á
hverju sunnudagskvöldi safnaðist
þar saman ungt fólk, oft líka eldra,
til að skemta sjer. Var þá oft glatt
á hjalla. Það eldra spilaði eða tefldi.
Það unga fór í leika. Oft var líka
dansað." •
Gröndal segir: „Þar kom jeg oft