Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1949, Síða 3

LESBÓK MOKGUNBLAÐSINS
47
holt og Eyvindarstaðir, er nú
standa allra bæja á nesinu lengst
frá sjó. Sviðholt virðist hafa stað-
ið nálægt sjó fyrir 250 árum. En
það er lengra síðan Eyvindarstaða
bærinn var fluttur, en hann, var
áður vestur við sjó, nálægt Deild
og Bakkakoti.
4.
Á Álftanesi var áður haískipa-
höfn er hjet Seilan. Var hún við
Skerjafjörð beint á móti Skildinga-
nesi. Lágu þarna tvö dönsk kaup-
för og skip höfuðsmannsins, er
Xyrkir komu þarna á tveim skip-
um árið 1627. Rann annað skip
Tyrkja á grunn, er það ætlaði inn
á Seiluhöfn, og höfðu Tyrkir sig
burt, er skipið losnaði aftur með
flóðinu og má lesa um þetta í
Tyrkjaránssögu Björns á Skarðsá.
Þrjátíu og fimm árum síðar lá eitt
(eða fleiri) danskt herskip á Seilu,
meðan Kópavogsfundurinn 1662
var haldinn.
Eggerl Ólafsson lýsir 1757 Seilu-
höfn þannig, að þar sje örugt vetr-
arlægi meðalstórum skipuin og
þaðan af minni, en halda verði
skipunum um flóð inn í höfnina.
Skúli fógeti ritar 1784: ,,Hin
gamla skipahöín, Seila, er alveg
uppi undir virkinu á Bessastöðum,
sem nú er alveg niður fallið. Þarna
er örugg lega, handa skipum þeim,
er fluttu ljensmann konungs til ís-
lands fyr á límum, og lágu þar að
sumrinu til. limsigling á höfn þessa
er lorveld og nálega ófær, nema
með vel kumiugum leiðsögumanni.
.... Annars er höfnin rúmgóð, laus
við allan meiriháttar sjógang, hef-
ur tvö stór skipalægi á 9 faðma
dýpi, og' sandbotn, sem er þó nokk-
uð blandinn skeljum. Jeg efast ekki
urn að tiu skip gætu iegið þarna
yfir veturmn, ei vel væri linað a
kóðlum, þá sjogar.gur er .. . Bessa
staðatjörn, fyrir innan Seiluna, er
vetrarlægi fyrir seglskútur og sma
skip“.
Höfn þessi er nú ekki lengur til.
Þrjár víkur all-stórar ganga inn
í Álftanes, en svo undarlega ber
við, að þær eru ekki nefndar vík-
ur eða vogar, heldur tjarnir. Er
ein þeirra að suðvestan, Skógtjörn,
og er um IV2 km. og Lambhúsa-
tjörn, sem er á þriðja km. á lengd,
og eru ýmsir firðir á landinu bæði
styttri og mjórri en hún. Skýring-
in á þessum tjarnar-nöfnum getur
varla verið önnur en sú, að þarna
hafi áður verið tjarnir (og ekki
mjög stórar), en sjór brotið landið
inn í þær, og svo áfram, því allar
þessar þrjár víkur hafa verið að
smá-stækka, og eru að því enp.
T. d. hefur tekið af veginn milli
Selskarðs og Garðahverfis, við
Skógtjörn austanverða.
Geta má hjer, að þegar Jarðabók
er rituð, cru bæði Bessastaðatjörn
og Lambhúsatjörn orðnar að sjáv-
arvíkum, og að minsta kosti hin
síðarnefnda, þá fyrir löngu. Hins-
vegar er sumt sem bendir á, að
þá hafi enn verið ósalt vatn í Skóg-
tjörn.
5.
Af því, sem hjer á undan er rit-
að, má sjá, að sjórinn er að brjóta
Álftancs árin 1708, 1784 og 1840, og
að enn er hann að þvi. En af lík-
um má ráða, að hann hafi verið
farinn að brjóta það fyrir 1703, og
einnig, að liann Hafi brotið land
milli þessara ártala og að hann
muni gera það enn nokkra stund.
En hvers vegna brýtur?
Sá sem kynnist fornum sjávar-
málum, kemst fljótt á þá skoðun,
að sjór brjóti ekki langt inn í land,
áður en hann sje búinn að hlaða
svo miklu undir sig, að hann kom-
ist ekki lengra. Það er að segja,
ekki nema að gjóyinn sje að liækka,
eía lar.dið að lælia. Nú er það
ekki Álftanesið "eítt, sem sjórinn
brýtur, heldur svo að segja alt suð-
ur og suðvesturlandið. Það brýtur
klettóttar strendur eins og klapp-
irnar hjer við Reykjavík, og það
brýtur flatar strandir, ems og a
Álftanesi eða ströndina milii Ölvus
ár og Þjórsár. Mörg bæjarhúsin
hjer á suðurkjálkanum, sem a
kletti voru bygð, hefur þurft að
flytja frá sjó, og sum oftar en
einu sinni, af því sjórinn malaði
klettinn; og margan bæinn, hjer a
flötu suðurströndinni, hefur þurft
að flytja ofar undan sandbyngjun-
um, sem sjórinn kastaði hærra og
hærra og að lokum huldi það sem
eftir stóð af gamla bænum. Stjörnu
steinar, sem bær Gaulverjaiarlsins
í Flóanum var kendur við, eru nú
6—700 stíkur utan við venjulegt
flóðmál. Þetta hefur þá ströndin
hopað þarna, frá því á landnáms-
tíð.
En cl' sjór gæti haldið áfram að
brjóta land, þó flóðmál breytist
ekki, hvers vegna eru þá ekki aJ 1-
ar strendur sæbrattar, og hvers-
vegna brýtur strendur Suðurlands
en ekki Norðurlands? Það svar hef-
ur heyrst við síðari spurningunni,
að Norðurland bryti ekki, af þvi
þar væri meira logn og ekki eins
mikil veður og sunnanlands. Um
lognið skal ekki fjölyrt, þeir geta
svarað því veðurfræðingarnir, en
þaö skiftir engu, því það er ekki
lognið, sem máli skiftir, og ekki
meðalstóru veðrin, sem brjóta land
ið, heldur stórviðrin, sem niunu
ekki síður mikil á Norðurlandi en
lijer fyrir surinan. Margur hefur
sjeð litinn læk í stóru gili, og undr-
ast hva'ð lítill lækur gat gert. Sum.
eru gil þessi frá því á þverrandi
ísöld, og frá því að þarna rann
enginn lækur, heldur minniháttar
jökulsá. En þó eru mörg slór gil
yngri en ísöld, með litlum lælu eu
ekki grafín aí honum litlum. held-
ur ba fáu daga a ar:, þegar r:g:r-
ingatíð eða leysingar, belgdu hann