Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1949, Blaðsíða 6

114
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
KJARNASPRENGJUM VERÐ
UR EKKI VARPAÐ
Á SMÁBORGIR
En þegar jeg sá stelpudyrgju, sem
gengur í gauðrifnum kjól og með
gölótta skó, monta sig í minkapels,
þá finnst mjer ekki til um fín-
indin. Þau hæfa ekki, nema annar
klæðnaður sje í sæmræmi. Annars
eru þau vottur fordildar, uppskafn-
ingsháttar og menntunarleysis.
Jeg hef heldur ekki á móti því,
að byggðir sjeu góðir og mvndar-
legir skólar. Jeg get mjög vel unnt
stórum og góðum sveitarhjeruðum,
eins og Suðurlandsundirlendinu, að
eiga slíkar stofnanir. En það verð-
ur að vera eitthvert skynsamlegt
samræmi milli þeirra fjárupphæða,
sem varið er til þeirra og til ann-
ara nauðsynlegra menningarstofn-
ana. Þekkingin er að vísu gull og
góðir skólar eins og dýrir baug-
ar, en innan um sóðaskap, eymd
og hirðuleysi í heilbrigðismálum
verða þær eins og gullhringar í
svínstrýni, svo að notað sje orða-
tiltæki hins vitra Salómons.
Það var eitt af fyrstu verkum
hins endurreista alþingis að sam-
þykkja lög um læknaskóla og koma
hjer upp sjúkrahúsi, sem enn er
notað sem farsóttarhús fyrir
Reykjavík. Fyrir hálfri öld, þegar
alþingi hafði ekki nema 7—800 þús-
undum kr. árlega úr að spila var
ráðist í að reyna að tryggja öllum
landslýð læknishjálp með því að
koma á þeirri læknishjeraðaskip-
un, sem við búum við enn, þótt
fáeinum hjeruðum hafi síðan ver-
ið bætt við á pappírnum.
Fyrir hvern einseyring, sem al-
þingi fjekk til umráða þá, fær það
þrjá krónupeninga nú, svo að ís-
lendingar byggju nú sennilegt. við
tiltölulega fullkomnast heilbrigðis-
málakerfi allra þjóða, ef alþingi
hefði haldið áfram á þeirri braut,
sem mörkuð var í þeim málum
af Jóni Sigurðssyni og þingskör-
ungum næstu áratuga eftir hans
dag. Því miður er nú öfugþróun
að ýmsu leyti í þessu efni og heil-
HENRY FORD, bílakongurinn
alkunni, gerði byltingu í öllum
iðnaðarframkvæmdum með fjölda-
framleiðslu sinni. Á seinni árum
sínum fekk hann nýa hugmynd,
sem nú er aftur að gera gjörbylt-
ingu í iðnaðinum. Árið 1922 bvrj-
aði hann á því að byggja sveitar-
verksmiðjur. Hann sagði að það
væri hið æskilegasta fyrir hvern
brigðismálin látin sitja á hakanum
fyrir öðrum. Með skipulagslausu
skólabyggingaræði hefur alþingi
bundið sjer og þjóðinni bagga, sem
flestir menn með fullu viti sjá
fram á, að muni slitna úr reipun-
um.
Fámennir hreppar eru æstir upp
í að reisa heimavistarskóla fyrir
10—12 krakka með því að greiða
úr ríkissjóði 67% byggingarkostn-
áðar en hjeruð, sem vilja brjótast
í að koma sjer upp viðunandi
sjúkrahúsi, fá ekki nema 40%
stofnkostnaðar. Ríkið kostar nú orð
ið að öllu leyti byggingu á em-
bættisbústöðum sýslumanna, presta
og kennara, og er það að vísu ekki
nema sjálfsagt, en það styrkir ekki
byggingu læknisbústaða nema að
2/5. Undarlegast er þó, að kýr og
kálfar á prestsetrum eru að þessu
leyti metin það meir en hjeraðs-
læknarnir, að ríkið kostar fjósin
handa þeim að öllu leyti. Það er
táknræn mynd af skilningi lög-
gjafans á þörfum hjeraðanna, að
því er heilbrigðismálin snertir.
P. G. Kolka,
verkamann að „vera með annan fót
inn í verksmiðju, en hinn á jörð-
inni“. Sjö slíkar sveitarverksmiðj-
ur stofnaði hann í grend við Dear-
born í Michigan, þar sem hægt var
að ná til vatnsorku.
Verkamenn voru mjög ánægðir
með þetta. Nú gátu þeir átt sitt eig-
ið heimili og jarðarskika til þess
að rækta í tómstundum sínum. Og
fyrirtækið græddi á þessu, því að
nú var betur unnið og ekki fór
jafn mikill vinnutími forgörðum
eins og í stóru verksmiðjunum.
Nú eru þessar verksmiðjur orðn-
ar tíu og verkamenn 5000. J þess-
um verksmiðjum eru smíðaðir
ýmsir hinir smærri hlutir, sem
þarf í bílana, svo sem ræsir, Ijósa-
útbúnaður, ljósker, mælitæki,
kveikjur, fjaðrir, hjól o. s. frv. —
Margir verkamannanna hafa jafn-
framt vinnu sinni drjúgar tekjur
af ræktun. Getið er um einn verka-
mann, sem hefir í frístundum sín-
um komið sjer upp búgarði, sem
metinnn er á 22.000 dollara og
keypt sjer landbúnaðarvjelar fyr-
ir 15.000 dollara. Af þessu búi hefir
hann um 2500 dollara hreinan á-
góða á ári. Og hann fullyrðir að
kona sín og börn lifi þarna miklu
heilbrigðara og betra lífi heldur en
í stórborg.
Henry Ford var framsýnn mað-
ur. Hann sá að verkamönnum sín-
um mundi líða betur þarna, og að
hann mundi sjálfur græða á því.
Nú eru ýmis stór iðjuver að taka
upp hugmynd hans. En tilgangur-
inn er í rauninni ekki hinn samí.