Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1949, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
137
STRADIVARÍUS FIDLAN
A NÚ MARGA SÍNA LÍKA
AMERÍSKUR efnafræðingur, Joseph Michelman, hefir komist að
leyndarmáli Stradivarius, og nú eru smíðaðar fiðlur sem ekki gefa
Stradivarius fiðlunni neitt eftir.
MESTI snillingur, sem sögur
fara af um fiðlusmíð, var Antoníus
Stradivarius. Hann var uppi fyrir
200 árum, en fram að þessum tíma
hafa fiðlur hans þótt bera langt
af öðrum fiðlum og hafa verið
seldar fyrir geipifje, eða alt að 350
þús. króna.
Hvernig stendur á því, að jafn-
góðar fiðlur hafa ekki komið á
markaðinn? í „Encyclopedia Brit-
annica" er sagt frá þessu þannig:
„Það virðist ekki fjarri sanni að
álykta, að það hafi verið lakkið á
hinum gömlu fiðlum sem mestan
þátt átti í hinni framúrskarandi
hljómfegurð þeirra“.
Ut frá þessu sjónarmiði tók
amerískur efnafræðingur, Joseph
Michelman. sjer fyrir hendur að
komast að því hvaða lakk hinir
fornu fiðlusmiðir hefði notað. En
meira en nokkur annar maður .hef-
ur gert á viku. Og þú hefur fengið
sæti í bæjarstjórn — yngstur allra
bæjarfulltrúa í Fairview. Hvað
viltu meira? Seðillinn hefur gert
sitt gagn, engu síður fyrir það þótt
hann sje falskur. Hvað heldurðu
annars að hægt sje að fá mikið
fyrir þúsund dollara?“
„Vel á minst,“ sagðí Henry. „Við
skulum bæta einum dollar. enn á
listann, fyrir umgjörð að þúsund
dollara seðlinum."
Og svo hlóu þau bæði hjartan-
lega.
um það var litlar upplýsingar að
fá. Til er brief frá Stradivarius þar
sem hann afsakar það að sjer hafi
seinkað með fiðlusmíð, vegna þess
að lakkið þurfi svo geisi langan
tíma til að þorna. Til er og annað
brjef, hundrað árum eldra frá öðr-
um fiðlusmið í Cremona á Ítalíu,
þar sem Stradivarius átti seinna
heima, en frægustu fiðlusmiðir áttu
um langt skeið heima í þeirri borg.
Brjef þetta er til Galileo og segir
brjefritarinn að fiðlan, sem hann
hafi lofað „verði ekki fullkomin
nema því aðeins að hún sje látin
liggja í sterku sólskini“.
Þetta,voru allar þær upplýsing-
gr, sem Michelman hafði við að
styðjast þegar hann hóf rannsókn
á því fyrir 11 árum hvaða lakk
hinir gömlu fiðlusmiðir hefði not-
að. Og nú hefir hann leyst gát-
una, og nú geta allir — eða marg-
ir að minsta kosti — smíðað jafn
góðar fiðlur og Stradivarius gerði.
Fjöldi manna hafði spreytt sig
á þessu á undan Michelman, en
öllum hafði mistekist. Það var
vegna þess, að þeir litu svo á að
gömlu fiðlusmiðirnir hefði af til-
viljun fundið upp sjerstakt lakk,
og vakað vandlega yfir þeirri upp-
götvun og seinast tekið hana með
sjer í gröfina, því að eftir 1750 var
laklc þetta óþekt. En Michelman
ályktaði öðru vísi. Hann leit svo
á, að hjer hefði ekki verið um
neitt leyndarmál að ræða. Gömlu
fiðlusmiðirnir hefði aðeins notað
lakk, sem algengt var á þeim dög-
um. En hvers vegna höfðu menn
þá hætt við að nota það? Blátt
áfram vegna þess að betri og ódýr-
ari lökk höfðu komið á markað-
inn. Þá var hætt við að nota það
lakk, sem var óhentugra, og þannig
hafði það fallið í gleymsku.
Þar sem Michelman var efna-
fræðingur þóttist hann vita að
aðferðin við að búa til lakkið hefði
verið mjög einföld. Gömlu fiðlu-
smiðirnir í Cremona kunnu ekkert
í efnafræði og höfðu ekki ön,nur
efni en þau, sem náttúra,n sjálf
lagði þeim upp í hendurnar. Hann
byrjaði því á að rannsaka gamlar
bækur um þessi efni. Varð ,þá
fyrst fyrir honum bók, skriiuð um
1550 af manni í Piedmont, og. hefn*
ist sú bók „Leyndardómar lisfar-
innar“ Er þar sagt frá ýmsum að-
ferðum við að búa til lökk. Efnið
í þeim vai aðallega benzoin, vín-
andi, terpentina, línolía, frankin-
ese, mastix-kvoða og emikvoða
Önnur bók var frá árinu 1564 og
voru þar margar sömu fyrirsagnir
og í hinni. .
Ýmis nöfn voru þarna nefnd; en
nú gleymd, t d. „lessive du barþi-
er“, sem þýðir í rauninrii rakara-
þvottur. Eða þýddi „du bax45ier“
hjer skeggjaðan mann, einsjog þeir
voru heimspekingarnir og Kltl-
gerðarmennirnir á þeim dögum?
Þetta er aðeins eitt dæmi um hve