Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1949, Blaðsíða 6

146
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
RÁKE
Hægt að fljúga ntan við gufu-
hvolf jarðar.
RÁKETTAN er svo sem ekki
nýtt fyrirbrigði. Kínverjar fundu
hana upp á 13 öld og notuðu í
hernaði. Var hún þá kölluð „eld-
peita“ og notuð til íkveikju. Á
sömu öld varð hún kunn í Arabíu
og litlu seinna í Evrópu. Þar var
hún lengi notuð í hernaði, en litið
þótti til hennar koma.
Það var ekki fyr en í lok 18.
aldar að rákettan komst aftur til
vegs og virðingar. Þá háðu Eng-
lendingar orustu við Tippoe Sahib
í sunnanverðu Indlandi og fengu
hræðilega útreið af rákettuliði
hans. Þetta hafði svo mikil áhrif
á enska hershöfðigjann í Indlandi,
Sir William Congreve, að hann
fekk ensku herstjórnina til þess að
taka rákettuna aftur upp sem
vopn. Næst fara svo sögur af notk
un hennar 1807, þegar Englend-
ingar rjeðúst á Kapmannahöfn. Þá
kveiktu þeir í borginni með rák-
ettuskotum — skutu á hana nær
20.000 ráketta.
Upp frá þessu tóku flestar þjóð-
ir í Evrópu upp á því að nota
rákettu sem vopn, aðallega Aust-
urríkismenn, Prússar og Frakkar.
En brátt varð hún þó aftur úr að
nýu, þegar endurbætur voru gerð-
ar á skötvopnum og 1870 var al-
veg hætt að nota hana í hernaði.
Og þar með heldu menn að sögu
hennar væri lokið, nema hvað hún
var nú notuð til flugelda og til að
gefa ljósmerki. Seinna var farið
að nota hana sem birtugjafa þar
sem Ijósmyndir voru teknar. Stund
um var hún notuð til þess að
dreifa haglskýum, en aðallega þó
til þess að gefa neyðarmerki, þeg-
ar skip voru í háska stödd og til
TTUR
að skjóta línu yfir í strönduð
skip.
En á seinustu árum hefir orðið
stórkostleg breyting á rákettunni,
eða eftir að fyrri heimsstyrjöldinni
lauk. Þá mintust menn þess, sem
hinn frægi breski vísindamaður,
Isaac Newton hafði sagt 1687, að
hægt mundi að fljúga í hinum
loftlausa geimi utan við jörðina,
ef farartækið væri knúið áfram
á líkan hátt og ráketta. En þá
ráku menn sig á það. að stærð-
fræðin sagði að ef eitthvert farar-
tæki ætti að komast út fyrir að-
dráttarafl jarðarinnar, yrði það að
fara með 11,2 kílómetra hraða á
sekúndu frá jörðinni. En það var
svo gífurlegur hraði að engum kom
til hugar að hægt væri að ná hon-
um.
Um 1920 komu fyrstu rákettu-
meistararnir fram á sjónarsviðið,
og ber þar fyrst að nefna Banda-
ríkjamanninn Robert H. Goddard
prófessor og Þjóðverjann Her-
mann Oberth prófessor. Þeir
sýndu fram á, að það væri vel
hugsanlegt að skjóta rákettum
alla leið til tunglsins og jarðstjarn-
anna. Alt sje undir því komið að
finna hinn rjetta aflgjafa. Tund-
ur það, sem þá þektist var alt of
aflvana Betri voru fljótandi efni.
Fyrsta rákettan sem notaði fljót-
andi efni (bensín og fljótandi súr-
efni) sem aflgjafa, var reynd í
Ameríku 1926 og hafði Goddard
prófessor fundið hana upp. Við
fyrstu tilraun flaug hún aðeins 60
metra.
Þýska fjelagið „Verein fúr
Raumschiffbau“ gerði margar til-
raunir árin 1930—34 með sh'kar
rákettur og komust þær alt upp í
4 kílómetra hæð. En það var lítið
af þeirri leið, sem er til næsta ná-
granna vors, tunglsins, því að
þangað eru 384.000 km.
Mönnum var nú Ijóst orðið, að
ekki þýddi að fást við þetta nema
því aðeins að ótakmarkað fje væri
lagt fram og fjöldi sjerfræðinga,
en þá þyrfti hið opinbera að koma
til skjalanna. Og skömmu fyrir
seinni heimsstyrjöldina stofnuðu
Þjóðverjar svo rákettu-tilrauna-
stöðina í Peenemúnde undir
stjórn dr. Werner von Braun. í
kyrþey var þar svo smíðuð fyrsta
stóra rákettan, sem nefndist „A.
4“ og var talin furðuverk mann-
legrar snilli. Seinna, þegar farið
var að nota þessa rákettu í hern-
aði, fekk hún nafnið „V2“. Hún
var 14 metrar á lengd og 1.75 metr
ar í þvermál og vóg fullhlaðin 12
lestir. Þar af var aðeins ein lest
sprengiefni (85% alkohol) og 6
lestir fljótandi súrefni.
Þegar „A 4“ var reynd 2. októ-
ber 1942 náði hún mörgum sinn-
um meiri hraða en þekst hafði áð-
ur. Hún fór með 1500 metra hraða
á sekúndu, eða rúmlega fjórum
sinnum hraðara en hljóðið. Hún
komst 80—120 km. í loft upp eða
út fyrir gufuhvolfið og var
því fyrsta skeytið, sem komst út
í „endalausan geiminn“.
Eftir stríðið hafa Bandaríkja-
menn kepst við að endurbæta rák-
ettuna. Þeir rjeðu dr. Braun og
samstarfsmenn hans til sín og
vörðu óhemju fje til endurbót-
anna. Þeim hefir tekist að skjóta
rákettu 180 km. í loft upp, eða
upp í Jonossviðið eða hið svokall-
aða efsta loftlag. í rákettunni voru
alls konar sjálfvirk vísindatæki,
sem sýndu alls konar mælingar í
þeirri hæð. Árið 1947 var svo rák-
ettu með farþegum skotið upp
í Jonossviðið. Að vísu voru
farþegarnir aðeins skordýr og
gátu ekkert sagt frá revnslu
sinni, en þau komu lifandi aftur
og vel hress. Hvorki hafði hinn