Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1949, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBL A.ÐSINS
153
og hinna lifandi. Þess vegna verða
þeir, sera lifa að hjálpa þeim og láta
þá fá alla þá gripi, sem þeir kunna
að þurfa að nota þegar þeir vakna.
Þar kemur þegar fram ósk manns-
ins um að lifa áfram. Þarna er upp-
hafið að þeim greftrunarsiðum er
fyrst bygðust á hjátrú, en síðar
á trúarbrögðum.
Töframaðurinn hjá Cro-Magnon
mönnum var einnig lcE'knit. Hans
var vitjað í hvert skifti sem ein-
hver veiktist eða var að dauða
kominn. Það var þýðingarmikil
staða, og hann naut mikils álits.
Hugmyndin um ódauðleika, um
hin góðu veiðilönd annars heims
— sem enn er uppi á vorum dög-
um — hefir sennilega komið upp
hjá Neanderthals manninum. Þessi
hugmynd, sem er svo þýðingarmik-
il vegna þess að henni skýtur upp
alls staðar í heiminum, hefir náð
framþróun. Hjá sumum helst hún
enn svo að segja óbreytt, en aðrir
hafa umskapað hana og breytt
henni, svo að úr henni hafa skap-
ast kennisetningar og heimspeki-
legar hugmyndir.
Nú var hlutverk einstaklingsins
komið á nýtt stig. Töframaðurinn,
listamaðurinn, málarinn og mynd-
höggvarinn, voru gæddir æðri gáf-
um en fjöldinn. Þeir juku hæfileika
sína og miðluðu öðrum af þeim.
Þeir völdu sjer lærisvei'na meðal
hinna best gefnu, og lögðu þann-
ig grundvöllinn að menningunni,
án þess að vita það. Þessir menn
voru frumherjar menningarinnar,
en fjöldinn hugsaði um það að
veiða, skemta sjer, berjast og auka
kyn sitt. En fyrir það fengu and-
ans mennirnir nýa lærisveina er
báru framþróunina lengra. Þetta
sýnir oss að öll framþróun mann-
kynsins er að þakka andlegu at-
gjörvd einstaklinga. Þetta er svo
enn í dag, eða ætti að vera.
II.
Siðgæðishugsjónir manna eru
mjög gamlar, en þær hafa senni-
lega ekki yerið víðfeðma í byrjun,
og fjelagslegar reglur hafa engar
verið meðan ekkert þjóðskipulag
var til. Sennilegt er að fyrstu lög
mannsins hafi veríð þau að banna
að deyða mann og banna að stela.
En þegar ættbálkurinn kom í stað
fjölskyldunnar, þegar „blóðhefnd-
inni“ var breytt í *refsingu“. með
öðrUm örðum, þegar fast þjóð-
skipulag var myndað og lög sett,
virðast siðgæðishugsjónirnar hafa
tekið miklum framförum. Fyrir
sex þúsundum ára voru þær komn-
ar á svo hátt stig, að þær hafa varla
breyst til batnaðar síðan. Að vísu
höfum vjer aðeins eitt dæmi þessu
til sörmunar, en það er frá Egypta-
landi. Má vera að það eigi einnig
við um Kína. En eina handbæra
sönnunin, sem vjer höfum, er önn-
ur elsta bók heimsins, leiðbeining-
ar Ptah-Hotep, ritaðar handa eg-
ypskum prinsum fyrir 5300 árum.
Vjer skulum hjer aðeins drepa á
tvö atriði í þeirri bók, er sýna
visku höfundar. Annað þeirra er
ávarp til húsbóndans, höfuðs heim-
ilisins:
, „Ef þú ert hygginn, þá muntu
sjá vel um heimili þitt. Þú munt
gera alt konu þinni til geðs, þú
munt fæða hana og klæða, og þú
munt hjúkra henni, ef hún veik-
ist. Fyltu hjarta hennar gleði alla
ævi og vertu aldrei strangur ....
Vertu góður við hjú þín eftir því
sem í þínu valdi stendur. Friður
og gleði er ekki á því heimili, þar
sem hjúin eru óánægð ....“
Á hinum staðnum ávarpar hann
konungsson: „Ef þú girnist völd,
þá reyndu að vera fullkominn mað-
ur. Er þú situr á ráðstefnu þá
minstu þess að þögn er betri en
óþarfa skraf ....“
Nú eru rúmlega fimm þúsundir
ára síðan hinn vitri maður gaf þess
ar ráðleggingar. En hvað verður
langt þangað til að menn fara.eft-
ir þeim?
Þessi tvö dæmi sýna það ljóst,
að oss hefir ekki íarið mikið fram,
en þau birta líka siðgæðiskenning-
ar, sem svipar til slíkra kenninga
nú á tímum. Vjer verðum því að
telja að fyrstu siðgæðishugmynd-
irnar hafi komið upp löngu áður
en þetta var skráð. Þær höfðu
gengið T arf.
Aldrei hefir komið fram fullkom
in skilgreining á hinu góða og hinu
illa, þótt menn hafi gert greinar-
mun á þessu tvennu frá upphafi
vega. Og þetta hefir komið upp
þegar frjáls hugsun skapaðist. Trú-
arbrögðin hafa táknað hið góða
með einum eða fleiri guðum, og
hið illa með einum eða fleiri djöfl-
um. Hið góða var umbun, gleðilegt
framhaldslíf. Hið illa hefði sinn
dóm með sjer. Þessi skilgreining
með umbun og refsing, nægði
fjöldanum.
Heimspekingar hafa rifið niður
þessa skilgreiningu og „sannað“
sjer til ánægju að hún fengi ekki
staðist. Það sem er kallað gott í
einu landi, er kallað ilt í öðru
landi, sögðu þeir. Fullkomlega gott
væri ekki til. Þeir hafa fæstir gætt
þess, að þessi skilgreining ér sprott
in upp hjá frumstæðum möhnum
og þess vegna hefir hún alveg sjer-
stakt gildi. En það er hættulegt að
rugla hugmyndir fjöldans um gott
og ilt, og þess vegna er það rauna-
legt að eingöngu trúarbragðafröm-
uðir og heimspekingar skuli hafa
skýrt þetta frá sínu sjónarmiði. Þá
skorti því miður vísindaleg rök.
sem nauðsynleg eru til þess að
sannfæra hina vantrúuðu.
Hjer er hætta á ferðum. Fjöldi
manna, og þar á meðal margir
gáfumenn, fylgja siðalögmálinu í
breytni sinni, vegna þess að þeir
telja það nauðsynlegt meðan þeir
eru borgarar þjóðfjelags, eða þá
vegna þess að þeir hafa verið ald-