Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1949, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
163
kunna venjulega góð skil á öllu,
í og við fjöruna, þar á meðal sjáv-
arföllum.
Þetta er því ekki eins erfitt við-
fangs, eins og þeim kann að virð-
ast, sem ekki eru kunnugir sjávar-
ströndinni. Og fráleitt er það hjá
dr. Trausta, að nauðsynlegt sje að
vita meðalhæð sjávar á staðnum,
til þess að geta sjeð hvort sjór hafi
hækkað eða lækkað við ströndina.
Um meðalhæð sjávar þurfa menn
ekki frekar að vita, til þess að sjá
breytingu á hæð hans, en menn
þurfa að vita meðalhæð íslendinga.
til þess að sjá að þjóðin okkar er
hávaxnari nú en fyrir þrjátíu ár-
um. En allir vita að þjóðin hefur
stækkað, þar á meðal dr. Trausti.
en hvorki hann, nje aðrir, vita með
neinni vissu um meðalhæð íslend-
inga, hvorki fyrir 30 árum, nje nú
En menn sjá að synir eru alment
stærri en feður, dætur hærri í lofti
en mæður, ungt fólk yfirleitt
stærra en eldri kynslóðin, og það
er nóg.
Og hjer á Suðurlandi sjá menn,
(ýmsir), að sjór er hærri en fyrir
þrjátíu árum. Þeir sjá hvernig
flæðir upp á klappir, eða yfir
björg í fjörunni, sem ekki flæddi
áður upp á, eða yfir; og þeir sjá
flúðir og sker, sem aldrei fóru í
kaf á flóði, nú fara í kaf í stór-
streymi, einn eða fleiri daga. Þeir
sjá að það flæðir lengra upp eftir
lækjum og ám en áður, og hvern-
ig sjórinn eyðir grassverðinum við
alveg lygna og lokaða voga, þar
sem aldrei kemst að nein úthafs-
alda. En þeir sjá oft líka, að það
er hætt að fjara út fyrir stóra
steina, eða önnur kennimerki í
fjörunni, sem áður mátti ganga
kringum á stórstraumsfjöru, og að
flúðir eða sker, sem altaf komu
upp þá, eru hætt að sjást.
En þetta var nú sunnanlands. En
vestan- norðan- og austanlands
munu menn óvíða taka eftir þessu
(er nú var lýst). Þar hefur hins-
vegar verið tekið eftir þvi, að flóð
ganga ekki eins hátt upp og áður.
en að það fjaraði lengra út en
fyr. Og af öllum þessum fyrirbær-
um hefur verið ályktað, að hier fyr
ir sunnan sje landið að síga, en
á hinum stöðunum að rísa.
Auðunna ströndin.
Dr. Trausti segir að landbrot fari
„mest fram á hinni lágu auðunnu
strönd Suðvesturlands“. En þetta
er að tvennu leyti skakt, því sjór-
inn ber upp að lágri strönd. ef
hún er ekki að síga, en eyðir henni
ekki; og hann er að eyða kletta-
ströndinni hjer sunnanlands og það
mjög hratt. T. d. hefur klettana við
strendur Örfiriseyar brotið geysi-
hratt á síðustu þrjátíu árum.
Framburður skriðjökla, jökul-
hlaupa og jökulvatna er geisimik-
ill við suðurströnd landsins. enda
er ströndin víða að færast út. En
það er langt frá því alstaðar Fram
burður Ölvesár og (þó einkum)
Þjórsár, er mjög mikill, en þó hop-
ar ströndin milli þessava fljóta.
Stjörnusteinar, sem bær Hallsteins
Atlasonar jarls hjet eftir, eru nú
6 til 7 hundruð metra undan landi.
Stálið, sem Stálfjara á Stokksevri
hjet eftir, (þar sem setstokkana
rak), er nú æði spöl frá landi og
Stokkseyrin er nú þorp á sjávar-
bakka ,en eyrin sjálf fyrir löngu
horfin í sæ. Ýmsir bæir á þessari
strönd hafa verið fluttir undan
sjó, lengra upp, og sumir oft. Sand
byngirnir við sjóinn færast upp.
svo flytja verður bæina, og það
flæðir svo langt upp eftir Ölvesá
og Þjórsá að straumlaust verður í
ósunum, er fyllast því sandi. Hafa
af þessum ástæðum lagst niður
sjóróðrar úr Þjórsárósi, er áður
voru mikið stundaðir, en þetta
hærra vatnsborð neðst í þessum
fljótum, hefur haft þau áhrif, að
land hefur brotið þar til beggja
handa, og eyðst mikið.
En athugum nú, hvernig stend-
ur á því, að strendur á Norður-
landi, er líkt stendur á um, og
landið milli Ölvesár og Þjórsár,
brýtur ekki, heldur þvert á móti
færast fram. Hversvegna færist
Þingeyrasandur við Húnaflóa
fram, hversvegna sandarnir fyrir
botni Skagafjarðar, Skjálfandaflóa
og Axarfjarðar? Framburður á öll-
um þessum stöðum (nema ef til
vill við Axarfjörð) er þó mikið
minni, en milli Ölvesár og Þjórs-
ár. Skýringin á þessu er sú að
landið sígur að sunnan, en er að
rísa að norðan.
Reykjavíkur-mölin.
Einhverntíma í fyrndinni, fyrir
landnámstíð, en löngu eftir ísöld,
var löng og mjó sjávarvík. þar
sem nú er Tjörnin í Reykjavík.
Sjór stóð þá líklegast 8 til 10 metr-
um lægra en nú, því á botni Tjarn-
arinnar, eða rjettara sagt, undir
3 til 5 metra djúpu leðjulagi þar,
er sjávarmöl. Hefur möl þessa bor-
ið með landi fram, og líklegast
mest að vestan, og staðnæmst í
afdrepinu í víkinni, og myndað
þar malareyrar, hverja af annari,
með mismunandi hæð sjávar, og
langtum innar og neðar en núver-
andi Miðbær. Hvort nokkrar uppi-
stöður mynduðust bak við þessar
eyrar er ekki gott að vita, en ekki
er það ótrúlegt.
Löngu síðar, er sjór stóð nálega
þrem metrum lægra en nú, fór
að myndast það, er við skulum
nefna Reykjavíkur-möl, það er
flata landið milli Tjarnar og sjáv-
ar. En er eyrin náði þvert yfir
víkina, varð uppistaða fyrir innan
— Tjörnin myndaðist. Um langan
tíma stóð sjór altaf í líkri hæð,
og altaf bar meira að, af möl og
altaf breikkaði eyrin (eða aldan).
Frh. á bls. 167.
I