Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1949, Blaðsíða 10
166
LESBÓK MORG UNBIj A.ÐSINS
veiðarfæragerð hjer á landi. Fvrstu
árin framleiddi Hampiðjan 120—
150 smálestir á ári af vörpugarni
og bindigarni, og tók þá að mestu
levti fvrir innflutning á þessum
vörum.
í strífiinu voru miklir erfiðleik-
ar á V'v’ fá hráefni, sierstak-
lega eftir að Japanir hertóku Fil-
ipsevjar, og ómögulegt revndist pð
fá Manila hamp. En þrátt fyrir
hráefnisskort, var þó enn þá meiri
erfiðleikum bundið að láta vinna
úr hampinum, þar sem erlendar
verksmiðjur gátu ekki fullnægt
hernaðarþörfinni þótt þær væru
starfræktar allan sólarhringinn.
Er erfitt að segja, hvernig farið
hefði, ef Hampiðjan hefði þá ekki
haft vjelar til þess að kemba og
spinna hampinn. Er vafasamt að
nokkurn tíma í atvinnusögu okk-
ar íslendinga hafi afkoma jafn
margra verið háð starfi jafn fárra,
eins og í þessu efni. Er það sjer-
staklega eftirtektarvert, að það
voru mest unglingar og kvenfólk
í Hampiðjunni, sem vann þessi
nauðsynjaverk fyrir þjóðfjelagið.
En að hjer er um talsverðan iðn
að að ræða getur maður sjeð á
því, að á árunum 1945—47 kembdi
og spann Hampiðjan úr hjerumbil
500 tonnum af hampi á ári, enda
var þá oftast unnið í þrem vökt-
um.
Þegar jeg kom í Hampiðjuna á
dögunum, skoðaði jeg fyrst og
fremst nýjustu vjelarnar þar, sem
eru í viðbótarbyggingunni út að
Brautarholti. Vjelar þær eru til
þess gerðar að vinna úr ítölskum
hampi og öðrum mjúktrefja hampi,
aðallega til framleiðslu á fiskilín-
um. *
Ný grein.
Nokkrum árum eftir að Harnp
iðjan tók til starfa, voru ráðagerð-
ir uppi um það, að kaupa slíkar
vjelar, svo hægt væri að fram-
l«***-~
leiða garn í fiskilínur. Þetta var
árið 1937. Þá komst þetta mál svo
langt, að bæði sjávarútvegsnefnd
og iðnaðarnefnd Alþingis gáfu
skrifleg meðmæli með því, að
verksmiðjan fengi gjaldeyris- og
innflutningsleyfi fyrir slíkum
tækium. En ekkert gat orðið úr
því þá, sökum gjaldeyrisskorts.
Svo kom stríðið og gerði alla
hluti erfiðari. En í ársbyrjun
1945 festi verksmiðjan loks kaup
á þessari nýju vjelasamstæðu, en
leyfi fvrir þessum vjelum fjekk
Hampiðjan rjett um leið og Ný-
byggingarráð var stofnað. Vjelar
þessar eru nú fyrir nokkru komn-
ar í notkun. Fiskilínurnar, sem þar
eru framleiddar, eru sambærileg-
ar við hinar gömlu, góðu fiskilín-
ur, sem aðallega voru notaðar hjer
fyrir styrjöldina.
Það er gaman að horfa á þessar
vjelar vinna. Jeg átti þar tal við
verkstjórann Björn Magnússon og
aðstoðarmann hans Óskar Jónsson.
hina traustustu og duglegustu
menn.
Vjelarnar, sem notaðar eru til
þess að greiða úr og kemba hamp-
inn, eru stórar, eins og sjest á
meðfylgjandi mynd. Þarna eru
hampflyksurnar lagðar á breitt
færiband, sem flytur hampinn
inn í vjelina, en hún skilar tánum
lopanum frá sjer í háar lopakönn-
ur. Eftir að hampurinn hefur ver-
ið grófkembdur, fer hann í gegn-
um þrjár fínkembivjelar, en það
þyrfti langt mál til þess að útskýra
hvernig þessar kembivjelar vinna,
og sleppi jeg því. Ennþá skemmti-
legra var að horfa á spunavjelina,
sem jeg minntist á hjer að ofan.
Spinnur hún hampgarnið á 60
snældur í einu. Vjel þessi er svo
haganlega útbúin, að þó að slitni
á einni snældunni, þá er hægt að
tengja endana saman, þótt vjelin
haldi áfram að spinna á hinar
snældurnar. Frá spunavjelinni fer
garnið í gegnum þar til gerðar
tvinningarvjelar, sem skila full-
unnum fiskilínum.
í netjagerðinni.
Jeg notaði líka tækifærið til þess
að heimsækja netjagerð Hampiðj-
unnar, en hún hefir aðsetur á efri
hæð verksmiðjuhússins. Hitti þar
að máli verkstjórann Jón Sigurðs-
son, hressilegan og skemmtilegan
mann, og fjekk þar heila kennslu-
stund í því hvernig botnvörpur
eru gerðar og hvernig reynslan
hefir kennt fiskimönnunum, hvaða
gerð varpanna er heppilegust. Bak
við slíkar niðurstöður liggur mik-
il reynsla og eftirtekt fiskimanna.
Eftir því sem togararnir verða
stærri og öflugri, eftir því þarf
þetta mikilvirka og merkilega
veiðarfæri að verða stærra og
vandaðra að öllu leyti. Nýjustu og
fullkomnustu vörpurnar, sem gerð-
ar eru, eru um 50 metrar á lengd.
Fvrir 10 árum byrjaði Hampiðj-
an sjálfstæða starfrækslu með
hnýtingu á botnvörpum. Árangur-
inn af þeirri nýbreytni varð sá að
verð á botnvörpum lækkaði um
10% frá því sem áður var. Þess
ber að gæta sjerstaklega að allt
sem að þessum iðnaði lýtur, fær
enga vernd af tollum.
Á árunum 1939—1940 ^ seldi
Hampiðjan tilbúnar vörpur bæði
til Færeyja og Boston. íslensku
skipstjórarnir í Boston vildu mjög
gjarnan fá botnvörpur sem unnar
væru hjer, vegna þess hvað þeim
líkaði þær vel. En vegna stríðsins
fjellu þessi viðskipti niður.
Með komu nýju togaranna 1947
—1948 jókst þörfin mikið fvrir
botnvörpugarn og botnvörpunet
og það því fremur sem nýju
skipin gátu svo að segja engin veið-
arfæri fengið í Bretlandi, þar sem
Bretar sjálfir voru þá sem óðast að
koma togurum sínum á veiðar að
nýju, eftir stríðið. Hefur verk-