Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1949, Blaðsíða 4

250
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
orðinn maður og unglingur. Var
stundum gaman að veita því eft-
irtekt hvernig hestarnir báru sig
til á þeirri löngu göngu, með fyr-
irferðamikla heybagga á baki.
Sumir þrömmuðu götu sír.a svo
hægt sem þeir gátu með stríðan
tauminn, en aðrir höfðu slakan
tauminn, og gengu fast við hey-
bagga þess, er næstur gekk á und-
an, og vildi þá stundum til að
hann var búinn að eta stóra holu
í baggann þegar að var gætt. Þrek-
litlum hestum og ungviði var
stundum órótt undir böggunum. og
voru þeir þá of þungir, en athug-
ulir menn gættu þess jafnan að
láta slík hross hafa ljetta bagga.
Svona heyflutningar gátu auðvit-
að ekki farið fram nema að þurt
væri veður.
Þetta, sem sagt hefir verið um
heyflutningana, er enn í meira eða
minna gildi, þótt það sje nú sem
óðast að detta úr sögunni. En þar
er öðru máli að gegna um hey-
geymsluna, því þar má seeja að
orðið hafi bylting síðan um síð-
ustu aldamót, því nú þekkist varla
sá kotbær, sem ekki hefur járn-
varða heyhlöðu.
Heygeymslur.
í hinni fornu heygeymS.u var
töluverð fjölbreytni, og virðist
mjer að þar hafi verið um sex að-
ferðir að ræða. Heyin voiu sem
sagt geymd í heyum, samfellum,
lönum, kumlum, hlöðum og hey-
borgum. Skal nú leitast við að lýsa
þessum aðferðum svo sem föng
eru til.
Á hverjum bæ var til heygarð-
ur. Á stórbæjum, var þetta stórt
svæði, með vel hlöðnum, minnst
axlarháum veggjum og þannig um-
búið, að einn veggurinn, helst gafl,
væri í jörð, svo að taka mætti þar
af lestinni, og velta böggunum of-
an í heygarðinn, meðan heyin stóðu
ekki upp úr garðinum, og var að
þessu mikill hægðarauki við upp-
hleðslu heyanna. I kotbæjum voru
heygarðarnir ekki einungis minni,
heldur líka oft grynnri og óhent-
ugri.
I heygarðinum voru afmörkuð
svæði eftir honum endilcngum,
sem kölluð voru des. Var breidd
þeirra nálægt 4—5 álnir eða um
hálfur annar faðmur, en milli
desanna voru grafnar grunn-
ar geilar, sem ætlast var til að
tækju við vatninu af hevunum Á
þessum desum var svo heyinu hlað-
ið upp, þar til nóg þótti í það
komið, en þá var það mænt sem
kallað var. Var það verk all vanda-
samt, og fór mjög misjafnlega úr
hendi. Ef heyið sneri frá austri
til vesturs, sem oft var, var byrj-
að að mæna á vesturenda Var
hlaðin tunnulöguð kúpa á heyið og
síðan þakið með heytorfi þannig
að grasbrún torfunnar væri í vest-
ur, en heyið færi svo smá hækk-
andi. Var ætlast til að tvær sex
feta torfur næðu yfir um hevið,
væru samskeytin á mæni þess.
Sjerstaklega þótti áríðandi að hafa
vel sljett undir torfunum, því
kæmi laut í heyið, varð úr dropi, en
svo var það= kallað ef vatn komst
í heyið. Þegar komið var svo langt
að mæna heyið að eftir vcru svo
sem 3—5 torfubreiddir var byrjað
á austurenda, og myndaður bratt-
ur haus, og mættist þá tyrfingin
þar sem hann var hæstur, og voru
grastorfurnar (eða grasmerar, sem
sumir nefndu) og áður var getið,
lagðar á þessi samskeyti. (Hæðin
og þessi bratti endi á heyinu var
kallaður haus).
Vel upphlaðið hey er fagurt á
að líta, að minsta kosti í mínum
augum, og svo hygg jeg að fleir-
um þyki. Má vera að þar valdi
nokkru um það öryggi og bjargráð
sem maður veit að það geymir
undir torffeldi sínum.
Furða var það hvað lítil rýrn-
un var í þessum heyum, ef vel var
frá þeim gengið. Blautt var að
vísu við torf og des, og ver það
nefnt rekjur, og oftast gefið hross-
um, því þeim fellur öðrum skepn-
um betur blautt hey.
Samfellur og lanir.
Þá var næst að geyma heyið í
samfellum. Þegar menn höfðu hey-
að meira en von var til, heygarð-
urinn fullur, og heyin það há að
ekki þótti óhætt að hækka þau
meira, voru tvö ráð fyrir hendi: að
steypa tveimur heyum saman í
samfellu, eða að hlaða upp lön.
Ef tveimur heyum var steypt sam-
an, var geilin milli þeirra fyllt með
heyi, og síðan hlaðið upp rúmlega
helmingi breiðara hey en vana-
lega. Komst í þetta allmikið hey,
en aðferðin við upphleðsluna var
hin sama, aðeins fjórar torfur yfir
um heyið í stað tveggja, en þó að-
eins tvær ef torfið hafði tvöfalda
lengd. Við upphleðslu samfellanna
þurfti enn meir að vanda til verks
við að jafna undir torfið, þar sem
flöturinn var svo stór og hættan
því meiri að vatn kæmist í hevið
eða að það dræpi, sem kallað var.
I miklum heyskaparárum voru
samfellur alltíðar.
Lanir var það kallað ef hlaðin
voru upp lítil hey utan við hey-
garðinn. Var öll hin sama aðferð
við þær, en heymagnið í þeim
miklu minna en í heyunum. Þeim
var oftast eytt framan af vetri
og hurfu því fljótt úr sögunni.
Við fjárhús fjarri bæum var hey
oft geymt í svokölluðum kumlum.
Var hlaðin alldjúp tóft, og gjarn-
an innangengt í hana úr fjárhús-
inu. Var hún fyllt af heyi, sem
var vetrarforði þess fjár, sem
geyma átti í húsinu. Með veggj-
um voru engar geilar og var kuml-
ið því fylt út í veggi, og síðan tvrft
og umbúið sem hey eða lön væri.
En oft voru nokkrir erfiðleikar á