Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1949, Blaðsíða 2

270
LESBÖK MORG UNBLAÐSINS
Að sjálfsögðu hefur birkifræ get-
að borist hingað til lands með far-
fuglum. Og auðvitað eru það fugl-
arnir, sem hafa komið hingað með
reynifræin. En jeg ætla ekki að
orðlengja um hann, þótt hann
sje fullgildur borgari í hinu ís-
lenska gróðurríki og auðvelt sje að
fá hann til að dafna hjer á hverju
bygðu bóli. Hann verður aldrei
nytjatrje. Hann myndar hvergi
skóga, hvorki hjer á landi nje ann-
ars staðar. Það getur verið prýði
að honum. En í görðum, einkum
hjer sunnan lands ,er honum hætt
við sjúkdómum, svo að hann getur
brugðist vonum manna um þroska
hvenær sem er á ævinni. Er hann
oft meira og minna afskræmdur í
vexti vegna sveppa og annarra van-
þrifa. En hann hefur verið ræktað-
ur hjer vegna þess hve auðvelt
hefur verið að afla berjanna til
sáningar og uppeldis. Saga hans
verður ekki merkileg hjer í fram-
tíðinni.
Til þess að fá hingað fræ, sem
henta íslenskum staðháttum, hefði
þurft að berast hingað fræ af skóg-
viðum úr norðan\ erðri Skandin-
avíu, einkum furu og greni. Þau
fræ berast ekki með fuglum og
þaðan af síður með vindi. Og þó
könglar slíkra viða bærust að
ströndum hjer með hafstraumum
þá er ekki þar með sagt að þau
geti komist úr fjöruborðinu í hent-
ugan jarðveg. Telja má þó, að blæ-
ösp hafi borist hingað af náttúr-
unnar völdum.
Sagan um blæöspina.
Fyrir rúmlega 40 árum fanst ein-
stæð aspargræða norður í Fnjóska-
dal, svo fjarri bæum og alfara-
leið, að líkur voru hverfandi fyr-
ir því, að hún væri þangað komin
af mannavöldum. En forn örnefni,
svo sem Espihóll í Eyafirði, eru
einu bendingarnar um það, að ösp-
in sje gamall borgari í gróðurríki
landsins. Meðan Fnjóskadals öspin
var þó ein til frásagnar um það,
að hún gæti komist eftir leiðum
náttúrunnar frá meginlandi Ev-
rópu hingað til lands, var auðvitað
hægt að rengja hana og láta sjer
detta í hug, að hún væri af manna
völdum komin í þennan skógarsæl-
asta dal Norðurlands.
En á síðast liðnu sumri kom
annað vitni í leitirnar — aspar-
græða hátt í Geststaðahlíð í Fá-
skrúðsfirði, þar sem hún hefur vax-
ið um áratugi, svo vitað er. Þangað
getur öspin alls ekki verið komin
öðru vísi en eftir boðleiðum nátt-
úrunnar, á vegum náttúruaflanna.
Mannshöndin þarf að koma
til hjálpar.
Telja má, svo sem kunnugt er,
allmargar plöntutegundir, sem
dafna vel hjer á landi, en eru svo
nýlega til landsins komnar, að þær
eru að færast frá landtökustaðn-
um austan lands vestur yfir land-
ið.
Með þetta í huga getum vjer þá
sjeð landnám gróðursins í nýju
ljósi, og slegið því föstu, að vegna
fjarlægðar íslands frá meginland-
inu muni enn ókominn hingað, fvr-
ir tilstilli náttúrunnar, mikill fjöldi
tegunda, sem vel geta þrifist hjer
Meðal þeirra eru barrtrje, sem
bæði vestan hafs og austan vaxa í
svipuðu loftslagi og er hjer á landi,
og mynda þar stórfelda nytja-
skóga.
Þegar er fengin vissa fyrir því,
að skilyrði eru til þess, að hjer á
landi geti dafnað barrviðir til timb
urframleiðslu.
Skógrækt byrjar imi aldamótin.
Það var um aldamótin að skóg-
rækt hófst hjer fyrir tilstilli yfir-
valdanna. Á þeim árum gerðu
menn sjer ekki jafn glöggva grein
fyrir því eins og nú, hve nauðsyn-
legt er að velja trjátegundir til
gróðursetningar þaðan, sem líkust
eru náttúruskilyrði því, sem hjer
er. Að vísu eru trjátegundir sem
aðrar plöntur, mismunandi stað-
bundnar við lík eða sömu vaxtar-
skilyrði. Sumar tegundirnar geta
unað við meiri mismun á lífskjöf-
um en aðrar.
Þegar er trjáræktartilraunir hóf-
ust, var farið að svipast eftir nýum
tegundum til gróðursetningar hjer
á landi, því það var ljóst hverj-
um manni, sem við þessi mál fekst
að við værum illa settir, ef hjer
yrðu ekki aðrar tegundir en þær
innlendu, birkið, reynirinn og gul-
víðirinn. í elstu trjáreitana voru
gróðursettar erlendar tegundir,
bæði í Þingvallareitinn, í reitinn
að Grund í Eyjafirði, í Hallorms-
staðaskóg og víðar, að ógleymdri
stöðinni við Rauðavatn. Svo kom
Ræktunarfjelag Norðurlands á Ak-
ureyri til sögunnar fyrstu ár ald-
arinnar. Þar voru ýmsar tegundir
reyndar.
Ýms mistök.
En talsverð mistök urðu á þessu,
aðallega vegna þess, að fræ voru
valin af plöntum, sem vanist höfðu
ólíkum lífsskilyrðum og þeim, er
trjáplöntur eiga við að búa hjer á
landi.
Svo kom og annað til greina.
Almenningur gerði sjer alls ekki
grein fyrir því hvers var að vænta
af sumum þeim tegundum, sem
hjer voru reyndar. Nefni jeg þá
fyrst í því sambandi hina ömurlegu
reynslu af stöðinni við Rauðavatn |
við fjölfarnasta veg landsins. Þar
hafa nú staðið fjallafurur í hálfa
öld, oft hálfvisnar af vornæðingi,
og eftir allan þennan tíma eru
flestar þeirra aðeins hnje og mitt-
isháar. Bráðlátir áhugamenn, sem
stóðu fyrir þessari gróðursetningu,
hafa vissulega gert sjer vonir um
glæsilegri árangur. Vonum margra