Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1949, Blaðsíða 4

280
LESBOK MORGUNBL \ÐSINS
íslandskort Reinecke 1800.
ið þangað til strandmælingar byrj-
uðu og Björn Gunnlaugsson fór að
mæla hálendið.
★
Marga fleiri íslendinga má nefna
sem lögðu sinn skerf til að gera
uppdrætti af landinu. Má þar víst
fremstan telja sjera Hjalta Þor-
steinsson í Vatnsfirði. Hann gerði
uppdrætti af Vestf jörðum og Eva-
fjarðarsýslu og lauk Árni Magnús-
son miklu lofsorði á þá. Horrebow
fekk uppdrætti Hjalta af ísafiarð-
arsýslu, en uppdráttur hans af Eya-
firði er nú glataður.
Þá má nefna Sæmund Magnús-
son Holm. Hann gerði nokkra upp-
drætti. en ekki þóttu þeir áreiðan-
legir. Horrebow var sendur til Ts-
laftds 1749 og átti að undirbúa
mælingar landsins með stjörnuat-
hugunum. Þóttu mælingar hans
eigi fullnægiandi og var þá feng-
inn Eyólfur Johnsoníus (sonur
Jóns lögriettumanns Vigfússonar á
HáafeHi í Hvítársíðu) til þess að
halda mælingunum áfram. En Ev-
ólfur dó fimm árum síðar á besta
aldri. Þá tók við af honum Ras-
mus Lievog og helt athugunum
þessum áfram til 1805. Var þá reist
sjerstök stjörnuathugunarstöð á
Hólavelli í Revkjavík.
Þá má ekki gleyma að minnast á
Svein lækni Pálsson og landmæl-
ingar hans. Hann mældi Vatna-
jökul, Hofsjökul, Eyafjallajökul og
Langjökul og mörg hæstu fjöll á
Suðurlandi. — Einnig gerði hann
mjög nákvæmar strandmælingar
þar. Hann lýsti og jöklunum og
hvernig þeir mynduðust og eins
eldgosum og bar það alt af þeim
hugmyndum, sem menn höfðu gert
sjer um slíkt áður.
% ★
Eins og fyrr er sagt helt danska
stjórnin landmælingum Magn-
úsar Arasonar og Knopfs sem hern-
aðarleyndarmáli og fengu menn
ekkert um þær að vita þrátt fyrir
ítrekaðar fyrirspurnir frá ýmsum
löndum. Það var ekki fyr en 1752
að aðalkortið var gefið laust og
var prentað með bók N. Horre-
bows „Tilforladelige Efterretninger
om Island“. (Mjög svipað kort kom
með Ferðabók Eggerts og Bjarna
1772 — og fylgir það íslensku út-
gáfunni 1943).
★
Nú víkur sögunni annað.
Á árunum 1771—72 gerði franska
stjórnin út herskip undir forystu
Verdun de la Crenne skipherra til
þess að rannsaka höf og strendur
víðs vega. Voru á skipinu ýmsir
vísindamenn, þar á meðal Charles
de Borda stærðfræðingur og Alex-
andre Pingré stjörnufræðingur. —
Þeir áttu að reyna ýms verkfæri
til sjómælinga, sjerstaklega sigur-
verk, er menn voru þá farnir að
nota til lengdarákvarðana á sjó
Leiðangur þessi kom til íslands og
mældu þeir landið óg hnattstöðu
þess. Síðan var gefið út rit um
þennan leiðangur 1778, og fylgdi
þar kort af íslandi, er þeir höfðu
gert. í ritinu er farið mjög háðu-
legum orðum um þau kort er Danir
höfðu gert af landinu (eftir upp-
dráttum Magnúsar og Knopfs). En
þetta kort þeirra Frakkanna tók
þeim ekki fram. Þótt ýmislegt megi
finna að korti Knopfs, þá var þetta
kort enn vitlausara. Samkvæmt
mælingum þeirra var lengdarmun-
ur milli ystu annesja austur og
vestur ekki nema 8" 39', en er
11° 3'. Breiddarmunur milli svðsta
og nyrsta staðar varð eftir korti
þeirra aftur á móti meiri en hann
er. Afleiðingin varð sú, að í hönd-
um þeirra fekk ísland alt annað
útlit en það hefur, varð kubbslegt
og eins og kryplingur, borið saman
við nýustu kort. Var þó þetta kort
Frakkanna víða tekið gilt og mikið
notað fyrst í stað. En árið 1800 gaf
þýski kortateiknarinn J. C. M
Reineche út nýtt kort af íslandi
(Neueste berichtichte Charte von
Island). Var það aðallega gert eftfr
korti Knopfs. En ofan í það teikn-
aði hann svo kort Frakkanna.
— Verður mismunurinn eigi