Lesbók Morgunblaðsins - 07.08.1949, Blaðsíða 3

LESBOR MORdUNBL/\ÐSINP
351
græða sár sín að nýju,“ segir dr.
Sigurður Þórarinsson.
HJER þarf ekki að rekja þessa
rannsóknarsögu lengra. En hún
bregður upp fyrir manni einum
þætti úr byggingarsögu landsins. Á
13. öld er orðið þröngt um bændur
niðri í Hreppum. Fyrir innan sveit-
irnar eru óbygð kostalönd, grasi og
viði gróin alla leið upp á Kjöl Og
þá gerast nokkrir djaríhuga menn
landnámsmenn þarna í Hvítár-
hvömmum. Þeir byrja á því að
svíða landið umhverfis bæjarstæð-
in, er þeir völdu sjer, til þess að
gera þar tún. Þeir reisa sjer stóra
og rambygða bæi úr toríi og grjóti,
rekavið hafa þeir í alla máttarviðu,
en birki sem tróð undir helluþökin.
Þeir hafa þarna væn bú og una
glaðir við sitt, því að sökum land-
kosta gcrir búpeningur hjer rneira
gagn, en niðri í sveitinni. Að vísu
hel'ur máske brunnið meira af skóg
unum en ætlað var, og þeir ekki
fengið við það ráðið. En hjer var
landrými nóg, grænir vellir og
grösug mýrasund. Hjer var fögur
íjallasýn, Jarlhettur, Langjökull
Bláfell og Kerlingarfjöll í noröri,
Hekla og Tindfjöll í landsuðri. —
Þessi bygð var lengst allra frá sjó.
Skemst vgr til sjávar í Hvalfjörð,
um 70 kílómetrar.
Bygðin þrífst vel um nokkra tugi
ára. En svo kemur áfaliið. Hekla.
þetta meinleysislega og fagra fja.11,
sem enginn hafði grunað um
græsku, byrjar alt í einu að gjósa.
Enginn hafði talið hana með eld-
fjöllum, því að hún hafði legið niðri
siðan land bygðist. Nú verða þar
ógurleg umbrot. Fjallið rifnar að
endilöngu og upp úr þessari helj-
argjá brýst eldhaf og kolsvartur
mökkvi. Sunnan átt er á og mökkv-
axm leggur norður. Innan skamms
skellur hann yfir og verður þá
myrkt sem um miðja nótt, en úr
mökkvanum rignir vikri sem þjett-
ast. Fólkið verður ótta slegið- Það
veit ekki hvað þetta er og hyggur
helst að heimurinn sje að farast
Allar skepnur æða um hamstola af
hræðslu svo að ekkert verður við
þær ráðið.
Þegar upp rofar er allur hinn
fagri sumargróður horfinn (þctta
var í júlí), en 20—30 cm. þykk
vikurdyngja þekur alt landið eins
langt og r.ugað eygir. Hið frjóv-
sama hjerað er orðið að grárri
eyðimörk, þar sem engri lifandi
skepnu er vært. Þá leggur íólkið á
flótta og fer niður í sveitina, þar
sem minna hafði borið á vikurfall-
inu. Seinna sækir það alla búsióð
sína, en bæirnir standa eftir auðir
og yfirgefnir, hálffyllast brátt af
fokvikri og hrörna og hrynja að
lokum. Fólkið vitjar þeirra ekki
áftur, því að hjer er ekki byggilegt
framar.
Bygðin í Hvömmum er komin í
auðn, eins og bygðin inni í Þjórs-
árdal. Hekla hefur í einu vetfangi
gert hinar fögru sveitir að eyði-
mörk, og á hvorugum staðnum hef-
ur verið lífvænlegt síðan. En upp
úr rúmlega 600 ára gömlu vikur-
hafi hafa rneirn nú grafið bæjar-
rústir á báðum stöðum og skygnst
eftir lifnaðarháttum og lífskjörum
forfeðranna og — örlögum þeirra.
■íW íW
JEG konx snöggvast aö Búðum í
sumar og jeg sagði frá því í Lesbók
24. júlí að mjer hefði virst þar
deyfð og kyrstaða. Nú hef jeg feug-
ið brjef frá Eið Albertssyni, odd-
vita þar, og segir hann að mjer hafi
missýnst mjög. Hanxx segir að Búða-
mexxn lifi ekki aðeins á útgerð,
heldur á landbúnaði og eigi 60—70
kýr og 6—890 fjár. Hann segir og
að það sje rangt að afli hafi brugð-
ist árum samaix, þvert á móti hafi
þar verið ágætur afli árum sanxan,
nenxa á seinustu vertíð. Haixn scgir
einnig: „Frá Búðunx eru nú geröii
út milli 10 og 20 vjelbátar af ýms-
um stærðum. Iiraðfrystihús var
bygt hjer á árunum 1940—47 og er
nú verið að stækka það um helm-
ing. Ekki þótti Búðamömxum það
nóg, heldur rjeðust þeir í að reisa
annað hraðfrystihús, jafnstórt eða
stærra hinu eftir stækkunina og er
sú bygging langt komin. I sáípbandi
við nýa húsið er verið að reisa 360
hestafla rafstöð fyrir kauptúnið og
á hraðfrystihúsið að fá afl þaðan.
Búðamenn hafa keypt jörð í íxá-
grenni kauptúnsins og gert þar um
40 hektara nýrækt í viðbót við tún-
in í kauptúninu. Þá hafa Búðaixxenn
leitað fvrir sjer um kaup á einum
þeirra 10 togara, sem vei'ið er að
smíða í Englandi. — Á Búðum hef-
ur verið reist á seinustu árum
skólabygging, sem talin er af skóla-
mönnum í röð fremstu skólabygg-
inga landsins, með sambygðu leik-
fimishúsi og sundhöll, og mun lengi
bera vitni um stórhug Búðamanna
í þessum málum. Þá hafa Búða-
menn komið sjer upp bókasafni á
síðustu árum, með um 2000 bind-
unx og hafa lagt fram hlutfallslcga
hæstan styrk til síns bókasafns af
kauptúnum utan Reykjavíkur.“ —
Mjer þykir vænt um að hxfa
fengið þessar upplýsingar og nxjer
þykir vænt unx að það skuli bæði
liaía verið nxissýning og af mis-
lxeyrn að jeg lielt að kyrstaða væri.
í þessu þorpi. Og það er saixnarlega
hressandi að heyra innan um allan
barlóminn nú á dögum, rödd frá
manni, sem er ánægður með ástand
ið í sínum heimahögum og stoltur
aí því, sem þar miðar í franxfara-
átt. Á. Ó.