Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1949, Blaðsíða 4
392
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
FORNMINJARNAR Á KARATEPE
í GANGINUM inn af norðurhliði
virkisins á Karatepe, fanst þessi
mynd af egypska goðinu Bes, og er
hún einkennileg að því leyti, að
þar er hann með sinn apann á
hvorri öxl og eru þeir að hvísla í
eyru hans. Apinn var talinn skyn-
samasta og fjölfróðasta skepnan og
nýtur goðið góðs af visku þeirra.
Þetta minnir allmjög á Óðinn og
hrafna hans. Hrafninn var á Norð-
urlöndum talinn vitrastur fugla, en
þar voru engir apar. Mun því ekki
vera að rekja til Bes söguna um
hrafna Óðins?
Annars er Bes svö lýst í „Salmon-
sens Lexikon“:
Bes er egypskt goð; sem táknað
er nokkuð á annan hátt heldur en
hin önnur goð Egypta, sem jafnan
eru birtar af hliðarmyndir, en Bes
snýr altaf beint við manni. Mun
það gert til þess að hinn mikli svip-
ur hans komi sem best í ljós.
Bes var goð ljóða, söngs og dans
og yfirleitt allrar skemtunar. Sjest
hann því stundum á myndum leik-
,andi á hljóðfæri. Stundum er hann
með hnífa í höndum og nokkufrs
konar skjöld, en áf "því má ekki
ráða að hann sje hernaðargoð, held-
ur er hann þannig vopnaður til
þess að reka á flótta illar verur.
Hann er og talinn verndari ný-
fæddra barna. Þess vegna eru oft
inyndir af honum á þeim smáhús-
um í egvpsku musterunum, sem
kallast „Mamise“ (Fæðingarstað-
ur), af því að yngsta afkvæmi guð-
anna, sem musterið var þelgað, var
talið fætt þar.
Seinna, einkum á dögum Róma-'
veldis, var Bes talinn verndari
hinna dauðu.
I elstu heimildum Egypta er hans
ekki getið, og tæplega fyr en svo
sem 2000 árum f. Kr., en eftir það
sjest hann oft. Hann er stundum
nefndur „hinn góði herra yfir
Punt“, en svo hjet það land, þar
sem Egyptar fengu ilmjurtir, er
þeir notuðu í reykelsi og til smurn-
inga. Þess vegna er mynd hans oft
á smyrslabuðkum.
Bes er altaf táknaður sem lítill
vexti og kiðfættur. En höfuðið er
stórt og skeggið strítt. Eyrun líkjast
mest dýraeyrum og nefið er líkara
snoppu en mannsnefi. Oft er hann
látinn reka út úr sjer tunguna. —
Stundum hefur hann hendur í síð-
um, eða heldur á slöngu. Oftast er
hann með hala, og venjulegast nak-
inn en með fjaðrakórónu á höfði.
í Litlu Asíu finnast oft myndir af
Bes.
★
Næsta mynd, er sýnir eina mynd-
ristuna í hinum frægu borgarrúst-
um á Karatepe, birtist í seinustu
Lesbók, en svo illa tókst til að hún
stóð á höfði og er því ekki víst að
lesendur hafi áttað sig á henni.
Mynd þessi, sýnir skip á siglingu,
en tveir menn eru undir árum. For-
inginn stendur uppi í stafni, og
horfir fram á leið, en í skut situr
stýrimaður og virðist eiga þar náð-
uga daga. Undir skipinu sjest torfa
af fiskum. Listaverk þetta mun
vera nær 2700 ára gamalt, og er
talið með elstu skipamyndum, sem
til eru.
(Sjá grein í seinustu LESBÓK)
>W >W >W >W
PENN Y
NAFNIÐ penny á enskri mynt er
dregið af forna orðinu „penning-
ur“, en það er fyrsta myntin, sem
getið er um í Englandi, slegin á 7.
öld samkvæmt fyrirmælum Ina,
konungs Vestursaxa. Þá var þetta
silfurpeningur og vóg 240. hluta úr
pundi. Þessi skifting er komin frá
Rómverjum, sem höfðu „libra“. er
skiftist í 20 „solidi“, en þau aftur í
12 „denarii". Þannig var hver den-
ari 240. hluti úr libra. Og þannig er
myntskiftingin hjá Bretum enn í
dag, eitt pund skiftist í 20 skild-
inga, en hver skildingur í 12 penny,
og hvert penny er þannig 240. hluti
úr pundi.
Langt er nú síðan að hætt var
við að slá penny úr silfri. Árið
1672 var lögtekið að slá pence,
hálf-pence og farthings úr kopar.