Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1949, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
515
aftur af fólki hingað og þangað að,
mestmegnis fiskimönnum. — Árið
1537 eru íbúarnir innritaðir í skatt-
skrár og nefndir fiskimenn. Auk
þessara heimilda eru til aðrar eldri,
af erlendum uppruna, sem sýna að
Fanö hefur verið til þegar á fyrstu
öld eftir Krists burð. Plinius hinn
eldri, (f. 23. d. 79 e. Kr.) höfundur
„Naturalis historia“, sem er nokk-
urskonar „alfræði“, segir m. a.:
„Kimbra höfði, sem nær langt út á
haf, myndar nes er kallast Tastris.
(Jótland). Út frá því liggja 23 ey-
ar-----ennfremur sú, sem herinn
(rómverski) kallar Glæsaria vegna
rafsins“ og „hinsvegar liggur í
germanska hafinu (Vesturhafinu)
Glæsia, sem Grikkir hafa nefnt
Elektrider, því þar átti rafið að
vcrða til.“
Þessi Glæsaria eða Elektrida
(= Rafey), er Fanö, því á Fanö
hefur fundist raf alt frá ómunatíð.
Núverandi nafn eyarinnar er aftur
á móti álitið koma af norræna nafn-
inu Fanney, þar eð sandhólarnir á
eynni eru hvítir að lit að sjá eins
og fönn og nafnið er að öllum lík-
indum dregið af því.
Á miðöldunum tilheyrði Fanö
dönsku krúnunni, eins og sjá má
af jarðabók Valdimars konungs
1231. Ljensmaðurinn í Rípum
samdi við leiguliðana og undirrit-
aði leigusamningana fyrir hönd
konungsins. Sem leiguliðar kon-
ungs voru Fannikarnir bundnir
ýmsum skilmálum, sem þeir áttu
erfitt með að una við. Meðal ann-
ars var þeim bannað að eiga nema
ákveðna tölu skipa af ákveðinni
stærð, og það sveið þeim að sjá
Rípurbúa sigla fram hjá á stórum
skipum, en verða sjálfir að láta sjer
nægja að horfa á. Þess vegna sóttu
þeir um leyfi til þess að kaupa
eyna árið 1719, en þegar til kom,
var hún virt svo hátt, að þeir gátu
ekki keypt hana.
Næstu 20 árin vann hvert manns-
barn á Fanö að því að safna pen-
ingum til þess að kaupa eyna. —
Ungu mennirnir rjeðu sig á erlend
skip og spöruðu við sig á allar lund-
ir til þess að safna í sjóðinn. Á
veturna spunnu konurnar fyrir
ullarkaupmennina í Rípum og á
haustin rjeðu ungu stúlkurnar sig
í uppskeruvinnu yfir á Jótlandi —
og hver eyrir, sem afgangs varð
frá nauðsynlegasta líísviðurværi,
var lagður í sjóðinn. Loks kom þar
að sjóðurinn varð nægilega stór.
Árið 1741 var eyan sett á uppboð
í Ripum. Fannikarnir höfðu frjett
að suðurjóskur greifi hefði ágirnd
á eynni, og þar eð greifinn var bæði
ríkari og voldugri en þeir, var úr
vöndu að ráða. Sonnich Jensen frá
Sönder-Ho og Niels Sörensen frá
Nordby lögðu því af stað til Rípa
í júlíbyrjun og spurðust fyrir um
þau tilboð, sem væntanleg voru í
eyna á uppboðinu, sem halda átti
þann 8. júlí. Uppboðshaldarinn var
þreyttur þann daginn og lagði sig
ögn áður en uppboðið fór fram.
Hann hafði beðið ráðhúsþjóninn að
kalla á sig þegar uppboðið byrjaði
— og þessu hafði Sonnich Jensen
komist að. Hann mútaði þjóninum
til þess að flýta ráðhúsklukkunni
um heila klukkustund og vekja síð-
an uppboðshaldarann svo uppboð-
ið gæti hafist. Síðan buðu Fannik-
arnir í eyna og var slegin hún og
þegar greifinn kom ríðandi að ráð-
húsdyrunum, var uppboðið þegar
um garð gengið. Samtímis höfðu
Fanikarnir frjett, að Gyðingar,
sem bjuggu á gistihúsinu í Rípum,
myndu ætla að bjóða í eyna. Þeir
gerðu sjer þá lítið fyrir og lokuðu
Gyðingana inni svo þeir komust
ekki á uppboðið.
Þegar Fanikarnir lögðu af
stað til Rípa, höfðu þeir ákveðið
að ef þeim hepnaðist að kaupa
eyna, skyldu þeir draga fána að
hún á leiðinni heim. Þegar iólkið
í Sönder-Ho kom auga á flatbytn-
una hans Sonnich Jensens, sigla
niður Rípurá með fánann blakt-
andi á mastrinu, urðu allir frá sjer
numdir af gleði. Ríðandi maður var
sendur til Nordby með frjettirnar
og allir eyarskeggjar þustu niður
að Sönder-Ho höfn til þess að taka
á móti bátnum.
Nú voru Fannikarnir frjálsir og
sjálfstæðir menn og gátu keypt sjer
skip og siglt hvert sem þeir vildu,
án þess að biðja ljensmanninn í
Rípum um leyfi. Þeir keyptu nú
gömul skip í Hollandi og hófu sigl-
ingar. En heima á eynni þurfti líka
ýmsu að breyta og m. a. varð að
ákveða landamerki á milli Sönder-
Ho og Nordby. Sonnich Jensen og
Niels Sörensen og aðrir helstu
menn eyjarinnar mættust á miðri
eynni og töluðu sig saman um
skiptin. Nordbymennirnir höfðu öl
meðferðis og Sönder-Honingarnir
brennivín. Árangurinn varð sá, að
Nordbymönnunum var veitt svo
vel af brennivíninu, að þeim förl-
aðist aðgæslan, en Sönder-Honing-
arnir drukku gætilega og „ljetu
grön sía“. Síðan gengu þeir Sonn-
ich og Niels saman yfir eyna og
hinir áttu svo að reka niður staura
þar sem þeir bentu á. En Sonnich
talaði við Niels og gaf honum öðru
hvoru alnbogaskot máli sínu til
staðfestingar; en þessi alnbogaskot
voru þó í alt öðrum tilgangi gerð,
því við hvert þeirra hopaði Niels
ögn í norður og landamerkin urðu
meir og meir Sönder-Honingunum
í hag. Auðvitað uppgötvuðu Nord-
bymennirnir hrekkinn þegar af
þeim rann. En þá var það um sein-
an.
Síðan 1741 hafa Fannikarnir að-
allega verið sjómenn. Þeir smíðuðu
sjálfir skipin sín í skipasmíðastöð-
inni í Sönder-Ho og sigldu af stað
út um víða veröld. Konurnar sátu
heima og gættu bús og barna og
biðu frjetta af eiginmanni eða syni,
sem látið hafði úr höfn. Margir