Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1950, Page 12

* 120
LESBÓK MORGUJNBLAÐSINS
Arni Ola:
FÖSTIJIININIGAIN
GUK
Skcmtanalit' Ecykvíkinga var frcmur fábrotið á öldinui scm leið. Ucfur
því víða verið lýst, en þó minnist jcgr þess ekki að hafa sjeð lýsingu á
þeim dagamun, er bæarbúar gerðu sjer í föstuinngang. Það, sem hjer
er sagt af því, hef jeg aðallega eftir frásögn Sigurðar llalldórssonar trjc
smiðameistara, sem nu er einn af fáum eftir til frásagnar um þcnnan
þátt í skemtanalífi bæarbúa.
FÖSTUINNGANGUR var um sein-
ustu helgi. Þá má jafnan telja fjór-
heilagt. Fyrst er sunnudagur, þá
bolludagur eða flengingadagur, þá
sprengidagur (eða sprengikvöld)
og seinast öskudagur. En að þessu
sinni bættist góukoman ofan á og
bar konudaginn upp á sunnudag.
Margs konar fornir siðir eru
bundnir við þessa daga. Hafa þó
sumir lagst af, en aðrir breyst mjög.
Það er nú til dæmis, að húsfreyjur
átlu að fagna Góu á þann hátt að
rísa árla úr rekkju, hoppa fáklædd-
ar þrisyar sinnum i kring um bæ-
irm og hafa yfir þennan formála:
Velkomin sjertu, Góa mín,
' og gaktu inn í bæinn,
vertu ekki úti í vindinum
vorlqngan daginn.
og, áður. Það hefur ekki þótt rjett
að setja þar á löggjöf hvítra manna,
því að hinir frumstæðu Wahgi-
búar mundu ekki skilja hana. —
Mikils1 er um það vert að höfð-
ingjarriir sje ríkir og eigi margar
konur, því að það vekur virðingu
og traust hjá almenningi. Og undir
virðlngu höfðingjanna er það kom-
íð a'ð állir lifi í sátt og samlyndi.
Fyrir fáum árum áttu Wahgi-
búar cftgin áliöld nema úr trjc,
b'cirii ög stcini. Nú cr byrjað að
kfenná 'þrim að fara með nýtisku
verkfæri, og stunda akuryrkju og
kóikfjárrækt í stórum stíl. Það á að
rrtenta þá og gera þá sjálfbjarga
'ávo að' þeir hljóti ekki sömu örlög
ög margar aðrar frumstæðar þjóð-
ir. Því mun verða veitt nrikil at-
hvgli um allan lunn mentaða heun
hvernig þesá tilraun tekst.
Tildrög þessa siðar er að rekja
aftur í heiðni, en nú er hann lagður
niður fyrir löngu.
Þá eru og margs konar fornar
veðurspár bundnar við þessi tíma-
mót. Ein er þessi: „Grimmur skyldi
Góudagur hinn fyrsti, annar og
þriðji, þá mun Góa góð verða.“ En
ekki var alt fengið með því, eins og
segir í vísunni:
Ef hún Góa öll er góð,
öldin má það muna,
þá mun Harpa hennar jóð
herða veðráttuna.
Þá höfðu menn og trú á því hvern
-ig viðraði á Pjetursmessu, en nú
bar öskudaginn upp á hana. Er
sagt, að eftir því sem viðri á Pjet-
ursmessu muni viðra í 40 daga á
eftir. En önnur sögn segir, að eftir
því sem viðri á öskudaginn, muni
viðra 14 eða 18 daga af föstunni,
og eru þeir dagar nefndir ösku-
dagsbræður.
Matthíasmessa er 24. febrúar. Ef
þá er frostlaust, mun viðra vel á
eftir. Aðrir scgja að eftir því scm
viðrar á Matthiasmcssu muni viðra
í 14 daga á eftir.
Ef ekki sjer sól á þriðjudaginn i
föstuinngangi (sprengidag), þá
verður oft heiðríkt á föstunni.
Þessar eru hinar helstu veður-
spár, sem fylgja þessum tímamót-
um.
UPPRUNI tyllidagaiina i fostuinn-
gang og þeirra siða, sem þeim
fylgja, er ekki af kirkjulegum rót-
um runninn í öndverðu, þótt marg-
ir haldi að svo sje. Upprunans er
að leita aftur í grárri forneskju.
Snorri Sturluson segir svo frá, að
Óðinn hafi sett þau lög í Svíþjóð,
að þar skyldi blóta þrisvar á ári.
Blóta skyldi mót vetri til árs, en að
miðjum vetri til gróðrar, hið þriðja
sinn að sumri, það var sigurblót.
Þá þektust ekki aðrar árstíðir en
vetur og sumar. Miðsvetrarblótið
fór því fram upp úr jaíndægrum á
vori, þegar dagurinn íór að verða
lengri en nóttin. Þá var hinu vakn-
andi lífi fagnað og blótað til gróðr-
ar og frjósemi. Með kristninni voru
blótin afnumin, en margir siðir í
sambandi við þau heldust og flutt-
ust miðsvetrarblóts siðirnir yfir á
föstuinnganginn. Eru nú eflaust
gleymdir margir þessir siðir, en um
suma vita menn enn. Sá var einn
siður við miðsvetrarblótið að taka
kvist af völdum viði sem hafði í sjer
íólgið sjerstakt grómagn. Var bessi
kvistur ncfndur „lifkvistur“. og
með honum skyldi endurvakið það
líf, scm veturinn liafði lagt i dvala.
Var honum lostið á ávaxtatrje og
akra til þcss að þcir gæfi góða upp-
slteru. Enn fremur var fjenaður
lostinn með honum, til þess að auka
frjóvsemi. Og á sama hátt og í sama
tilgangi voru konur lostnar með
honuni. Til þessa siðar cr að rekja
ílengingarnar á mánudagmn í föstu
inngang. Og enn í dag er það siður