Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1950, Page 2

142
LESBÓK MORGUNBLAÐSmS
-son dómkirkjuprestur og fann
hann fljótt hvað barnafræðslunni
hjer var ábótavant. Kvað hann
fyrstur upp úr með það, að bærinn
ætti að stofna barnaskóla. En þar
var við raman reip að draga. Hjer
var þá enginn bæarstjórn, en öll
þau mál, er höfðu útgjöld í för með
sjer fyrir bæarfjelagið varð að sam
-þykkja á borgarafundum.
Leið svo og beið þangað til Kri-
eger var orðinn stiptamtmaður. Þá
vildi svo til, að stjórnin var í vand-
ræðum með landfógetahúsið íló-
skurðarstofuna gömlu) því að hún
stóð auð, þar eð Ulstrup hafði sest
að í Bergmannshúsi. Krieger fekk
þá stjórnina til þess að gefa Reykja
víkurbæ og Seltjarnarneshreppi
landfógetahúsið (Aðalstræti 16)
fyrir „fátækrahús“, en slíka stofnun
hafði hreppsfjelagið ekki ætlað sjer
að setja á laggirnar.
Nú sá sjera Gunnlaugur Oddsson
sjer leik á borði að koma fram
skólahugmynd sinni. Þarna hafði
bærinn eignast hús, sem var til-
valið fyrir skóla, úr því að það var
ekki notað samkvæmt gjafabrjcf-
inu. í Reykjavík voru nú um 500
íbúar, þar af 70—80 börn, sem
þurftu á fræðslu að halda. Hjer var
því fullkomin þörf fyrir skóla, og
margir viðurkendu það, en kostn-
aðurinn óx mönnum í augum. Þá
var það að Krieger stiptamtmaður
hljóp undir bagga og lofaði styrk
úr Thorkillii-sjóði.
Á afmælisdegi konungs 28. jan.
1830 var svo ákveðið að stofna skóla
í landfógetahúsinu í von um ríf-
lcgan styrk úr þessum sjóði. Og
hinn 18. íebrúar tók skóhnn til
staría og komu í hann 18 börn.
Kenslugjald fyrir hvert barn var
ákveðið 12 rdl. á ári, en þó mátti
taka 6 fátæk börn í skólann fyrir
hálft gjald.
Fyrsti skólastjóri var Hans Símon
Hansen verslunarmaður, góður
reikningsmaður og skrifari en hafði
litla mentun fengið. Laun hans
vorulðO rdl. á ári og ókeypis bú-
staður í húsinu. Hann gegndi þess-
ari stöðu fram til 1. júní 1831, en
þá tók Ólafur Einarsson Hjaltested,
stúdent úr Bessastaðaskóla, við
skólastjórn. Hann var listaskrifari
og þótti ágætur kennari. Hann fekk
200 rdl. laun á ári og ókeypis bústað
í skólanum. Skólastjórn hafði hann
á hendi í 9 vetur, en gerðist þá
prestur að Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd. Þá tók Pjetur Guðjónsson
við skólastjórn og hafði hana á
hendi fram til 1848 og hafði hon-
um „farið starfið prýðilega úr
hendi.“
Námsgreinir í skólanum voru:
lestur, skrift, reikningur, kver,
biblíusögur og landafræði. En það
er talandi tákn um þann tíma, að
kenslan fór aðallega fram á dönsku.
Voru það einkum börn hinna efn-
aðri, er sóttu skólann. En þó voru
þar jafnan nokkur börn, er nutu
kenslu fyrir hálft gjald, og auk
þess greiddi klúbburinn skólagjald
fyrir 2—4 fátæk en efnileg börn á
ári hverju.
Stjórnin samþykti 1831 þá ráð-
stöfun að verja fje úr Thorkillii-
sjóði til að greiða rekstrargjöld
skólans að svo miklu leyti sem
skólagjöld hrykki eigi. Fyrst í stað
var styrkurinn ekki hár, 30—50 rdl.
á ári, en hann hækkaði smám sam-
an. Alls lagði Thorkillii-sjóðurinn
fram 1788 rdl. á árunum 1830—48,
eða um 100 rdl. á ári til jafnaðar.
Ekki verður sjeð að bærinn hafi
lagt skólanum eyrisvirði þessi 18
ár. En það varð venja, að þeir, sem
tóku upp mó í bæarlandinu, gáfu
skólanum einn móhest af hvcrjum
100, er þeir tóku upp.
ROSENÖRN varð stiptamtmaður
1847. Að undirlagi hans ákvað
kirkju- og kenslumálastjórn Dana
með brjefi 15. júlí 1848 að eftir 1.
jan. 1849 skyldi bamaskólinn ekki
fá neinn styrk úr Thorkillii-sjóði
og varð það til þess að skólinn
lagðist niður. Nokkuð voru skoð-
anir manna skiftar um þessa ráð-
stöfun, en Jón Sigurðsson og Ueiri
töldu, að ekki mundi rjettmætt að
verja fje úr sjóðnum til skólahalds
í Reykjavík.
Gjafabrjef Jóns Þorkelssonar
(Thorkillii) skólameistara er frá
1759 og samkvæmt því er ætlast
til þess, að komið verði upp stofnun
handa hinum mest þurfandi og fá-
tækustu börnum í Kjalarnesþingi.
Átti að verja vöxtum sjóðsins í
þarfir þessarar stofnunar og skóla.
Fátæk börn áttu að fá þar húsa-
skjól, föt og mat „svo hreinlegt og
sómasamlegt væri“ þangað til þau
gæti haft ofan af fyrir sjer sjálf.
Tilgangurinn var því ekki aðeins
sá að útvega börnunum ókeypis
kenslu, heldur átti þetta að vera
uppeldisstofnun.
BÆJARSTJÓRN komst fyrst á
laggirnar í Reykjavík 1836 og
fyrsti reglulegur bæarstjórnarfund
-ur var haldinn 20. nóv. 1836. Bæar-
fulltrúar voru fjórir, 3 kosnir af
húseigendum en einn af tómthús-
mönnum. Bæarfógeti var sjálfkjör-
inn formaður. Ekki skifti bæar-
stjórn sjer neitt af skólanum, því
að hún taldi uppeldismálin sjer ó-
viðkomandi.
Árið 1846 var gerður skilnaður
Reykjavíkur og Seltjarnarnes-
hrepps og jafnframt gefin út
„Rcglugcrð um stjórn bæarmálefna
í kaupstaðnum Reykjavík" og gilti
hún um 25 ára skeið. Þar scgir svo,
að bæai'íógeti og bæarfulltrúar eigi
að hafa stjórn bæarmálefna á hcndi
undir umsjón stiptamtmanns og
amtmanns syðra. Bæarfulltrúar
eiga að vera 6, fimm kosnir af kosn-
ingabærum mönnum, en einn af
tómthúsmönnum. Bæarfógeti á
ekki lengur sæti á fulltrúaíundum,
en hann á að bcra undir fulltrúana